Kȃnȋ dȋvânı sözlüğü (gazeller bölümü): Bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük

Abstract

Klasik Türk şiirinin kökleri; Arap ve Fars edebiyatıyla birlikte Osmanlı Devleti’nin hüküm sürdüğü Balkanlar, Orta Avrupa ve Kırım gibi coğrafyaların da edebȋ ve kültürel unsurlarını içinde barındıran çok zengin bir kelime hazinesine ve kültürel arka plana dayanmaktadır. Yaşanılan coğrafyanın değişmesi ve kullanılan dildeki şekilsel değişikliğin de içinde bulunduğu birçok etken şiirin arka planını oluşturan kültüre yabancılaşmamıza neden olmuştur. Bunun sonucunda günümüzde klasik Türk şiirinin anlaşılması güçleşmiştir. Tez çalışmamızda, klasik Türk şiirindeki söz varlığının kültürel zenginliğinin ortaya çıkarılabilmesine katkı sağlayabilmek için XVIII. Yüzyıl eserlerinden olan “Kânȋ Dȋvânı”nın bağlamlı dizin yöntemi ile sözlüğü hazırlanıp bir inceleme yapılmıştır. Divandaki şiirler dönemin kültürel anlayışına ve şairin edebȋ kişiliğine bağlı olarak anlamlandırılmış ve incelenmiştir. “Kȃnȋ Dȋvânı” üzerine yapılan çalışmamız beş bölümden oluşmaktadır. “Birinci Bölüm”de Kȃnȋ’nin hayatı, edebȋ kişiliği ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. “İkinci Bölüm”de dil ve üslup özellikleri ele alınarak şiirlerin söz varlığı incelenmiştir. “Üçüncü Bölüm”de Kȃnȋ’nin gazellerindeki duygu ve düşünce unsurları belirlenerek şiirlerin muhtevası ortaya konulmaya çalışılmıştır. “Dördüncü Bölüm”de şiirlerde geçen şahsiyetler ve kahramanlar tespit edilerek tanıtılmıştır. “Beşinci Bölüm”de kelimelerin yazımı ile ilgili öneriler verilmiştir. Son olarak “Kȃnȋ Divanı’nın (Gazeller Bölümü): Bağlamlı ve İşlevsel Sözlüğü” ek olarak sunulmuştur. Bu çalışma ile birlikte özelde Kȃnȋ’nin gazellerinin söz varlığı ve kültürel arka planı genelde ise XVIII. yüzyılın edebȋ zihniyeti ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Classical Turkish poetry, has a rich vocabulary and cultural background which hosts cultural and literary elements of Arabic and Persian languages as well as regions that Ottoman Empire once reigned such as Balkans, Central Europe and Crimea. Various factors including changes in geography and modal of language caused an estrangement to the culture that establishes the background of poetry. As a consequence, classical Turkish poetry has become harder to understand nowadays. In this thesis work, a dictionary of XVIII. century work, “KaniDivanı”, was developed by utilizing contextual index method to unearth cultural richness of vocabulary of classical Turkish poetry and an examination was performed. The poetry were studied and explained in accordance with cultural mentality of period and literary characteristics of poet. Our study on poetry of Kȃnȋ under lyrics part consists of five chapters. In the First Chapter, general information about life of Kȃnȋ, his literary characteristics and his artistic work were given. Second Chapter houses vocabulary in light of his linguistic and wording features. In Third Chapter poetric content was presented using determination of sentiment and imagination in his lyrics. Characters and heroes from poetry were introduced in Fourth Chapter. Suggestions for spelling of vocabulary were given in Fifth Chapter. Lastly, Contextual and Functional Dictionary of (Lyrics Part of) Kȃnȋ Divan were presented as appendix. Vocabulary and cultural background of Kȃnȋ lyrics in particular and literal mentality of XVIIIth century in general were presented with this study.