Şem'i Divanı: bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük

Abstract

Klasik Türk Edebiyatı 13. ve 19. yüzyıllar arasında varlığını devam ettirmiş ve en görkemli dönemini 16. yüzyılda yaşamıştır. Şairlerin düşünce dünyası, kullandıkları mazmunlar, kültürleri ve dönemin sosyal, siyasi, kültürel şartları doğrultusunda oluşan Klasik Türk şiirinin günümüzde anlaşılmasını sağlamak için Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü (TEBDİZ) projesi yürütülmektedir. Bu proje ile günümüze kadar yazılmış olan eserlerdeki sözcüklerin hangi anlamda ve bağlamda kullanıldığını amaçlamaktadır. “Şem’î Dîvânı: Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük” başlıklı tez de bu amaçla ve TEBDİZ projesi kapsamında hazırlanmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında, Murat Ali Karavelioğlu tarafından doktora tezi olarak yayımlanmış olan Şem'î Divanı transkriptli olarak TEBDİZ sistemine yüklenmiş daha sonra divandaki şiirlerin ve kelimelerin anlamları dönemine göre değerlendirilip ve anlamlandırılmış olan kelimeler elektronik veri tabanında bir araya getirilerek eserin sözlüğü oluşturulmuştur. Çalışma, iki bölüm ve Şem’î Dîvânı sözlüğünü içeren ekten oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde şairin hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde divanda bulunan deyimler, atasözleri, hadis, dua, ayet ve kelam-ı kibar ifadeleri örnekler verilerek sunulmuştur. Son bölümde ise Şem'î Dîvânı’nın bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü bulunmaktadır. Bu bölümde eserde bulunan tüm sözcükler alfabetik olarak sıralanmıştır. Bu çalışma sayesinde sadece Şem'î Divan’ında geçen kelimelerin anlamları ve bağlamları değil aynı zamanda Şem'î Dîvânı’nın anlam dünyası ve divandaki söz varlığı ortaya konulmaya çalışılmış, böylelikle hem klasik Türk edebiyatı çalışmalarına hem de Türkçenin tarihsel sözlüğüne katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Classical Turkish Literature continued its existence between the 13th and 19th centuries and experienced its most glorious period in the 16th century. In order to ensure that Classical Turkish poetry, which was formed in line with the world of thought of the poets, the symbols they used, their culture and the social, political and cultural conditions of the period, is understood today, the History and Literature Texts Contextual Index and Functional Dictionary (TEBDİZ) project is being carried out. This project aims to determine the meaning and context in which words are used in the works written until today. "Şem'î Dîvânı: Contextual Index and Functional Dictionary" was prepared for this purpose and within the scope of TEBDIZ project. In the first stage of the study, Şem'î Dîvân, which was published as a doctoral dissertation by Murat Ali Karavelioğlu, was uploaded to the TEBDİZ system with transcripts, then the meanings of the poems and words in the divan were evaluated according to the period and the words that were interpreted were brought together in the electronic database and a dictionary of the work was created. The study consists of two chapters and an appendix containing the dictionary of Şem'î Dîvânı. The first part of the study focuses on the poet's life and works. In the second part, idioms, proverbs, hadiths, prayers, prayers, verses and expressions of kind words in the divan are presented with examples. In the last section, there is a contextual index and functional dictionary of Şem'î Dîvânı. In this section, all the words in the work are listed alphabetically. This study aims to reveal not only the meanings and contexts of the words in Şem'î Dîvân, but also the world of meaning of Şem'î Dîvân and the vocabulary in the divan, thus contributing to both classical Turkish literature studies and the historical dictionary of Turkish.