Dinsel Ritüeller ile Şekillenen İslam Bahçe Sanatı ve Anadolu-Türk Kültürü Üzerine Etkileri

Abstract

İslam bahçeleri 7.yüzyıldan itibaren çeşitli toplumların kültür ve gelenekleri doğrultusunda biçimlenerek, dinin, iklimin ve içinde yer aldığı coğrafyanın da etkilerine bağlı olarak kendine özgü bir bahçe sanatı olarak ortaya çıkmıştır. Bahçe sanatı tarihinde, farklı ülkelerdeki toprak yapısı, iklim, flora ve ekoloji gibi yerel ve bölgesel doğal koşullar bahçelerin gelişimini etkilemiştir. Genel olarak İslam bahçeleri İslamiyet'in yayıldığı coğrafyalar dikkate alındığında; sıcak, kurak ve az yağışlı iklim şartlarına sahip bölgelerde biçimlenmiştir. İslam bahçeleri her zaman cennetin bir sembolü olarak görülmesinin yanı sıra, günlük yaşam alanı ve mekanları olarak da tasarlanmışlardır. Bu çalışmada, Klasik dönem Osmanlı devlet yönetiminin merkezi konumunda olan ve yaklaşık 400 yıl boyunca yönetsel mekan olan ve özgün kimliğini kısmen koruyabilmiş Topkapı Sarayı ile geç dönem Osmanlı saray bahçeleri arasındaki tasarımsal ve bitkisel materyal kullanımı açısından benzerlik ve farklılıklar saptanacak, Türk bahçesinin Avrupa bahçe sanatı, İslam bahçeleri ve Moğol bahçeleri ile olan etkileşimleri ortaya konacaktır. Bu amaçla, Anadolu-Türk kültüründe bahçe kavramının irdelenerek, erken dönemden itibaren Osmanlı saray bahçelerinin tasarımına ilişkin temel özellikleri belirlenecektir. Diğer yandan, süreç içinde özgün kimliğini kaybetmiş olan saray bahçelerinin geçmişte sahip olduğu kullanım biçimlerinin ve mekan organizasyonlarının saptanması ile bahçelerin yapısal ve bitkisel envanterlerinin oluşturulması sağlanacak ve bu şekilde özgün tasarım ilkeleri saptanarak Osmanlı-Türk bahçe kültürünün özellik ve düzenleme ilkeleri ortaya konacaktır. Ayrıca bahçe sanatı tarihinde yer almayan, Osmanlı-Türk bahçelerinin mekânsal, yapısal ve tarihsel tasarım özellikleri belgelenerek saptanacaktır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda kültürel mirasın değerlendirilmesi ve korunması ile ilgili yapılacak çalışmalara örnek oluşturacaktır. Türk bahçe kültürüne ait özelliklerin tanıtılması ve bahçe sanatı tarihi kapsamında değerlendirilmesi sağlanacaktır. Diğer taraftan, saray bahçelerinin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması konusuna yeni yaklaşımlar getirmesi açısından gerçekleştirilecek çalışmalarda temel oluşturacaktır

Islamic gardens were shaped based on cultures and traditions of various societies starting from the 7th century, and occurred as a unique garden art depending on the effects of religion, climate and the geography that they are in. In the garden art history, local and regional nature conditions such as soil structure, climate, flora and ecology in different countries have affected the development of the gardens. When the geographies where Islamic gardens spread are considered, they were shaped in regions having hot, barren and little rainy nature in general. Islamic gardens were seen as the symbol of heaven always and they were designed as daily living places. In this research, similarities and differences in the designing and usage of plant material will be determined in Topkapi Palace garden, which is in the center of Classical era Ottoman state, being the administrative location for approximately 400 years, preserved its unique identity partially, and in the gardens of late stage Ottoman palaces; and interactions of Turkish garden with the European garden art, Islamic gardens and Mongolian gardens will be presented. For this purpose, the garden concept in the Anatolian-Turkish culture will be scrutinized and fundamental characteristics of Ottoman palace gardens starting from the early eras will be determined. On the other hand, in the palace gardens, which have lost their unique identity due to various reasons, usage styles, and structural and plant elements of the past will be determined, and structural and plant inventories of the gardens will be formed, and thus, unique design principals will be determined, and design characteristics of Ottoman-Turkish garden culture will be provided. In this research, design characteristics of Ottoman-Turkish gardens, not included in the garden art history, will be documented and determined. This research will form an example for the studies to be conducted on the evaluation and protection of the cultural heritage. It will be enabled that characteristics of Turkish garden culture will be introduced and included in the scope of garden art history. On the other

hand, it will be possible to bring new approaches in the studies to be conducted on the protection of the palace gardens and conveying them to the next generations.