OSMANLI DEVLETİ’NİN KAPİTÜLASYONLARI TEK TARAFLI İLGÂSI: İRAN KAMUOYUNDAKİ ALGILAR VE TEPKİLER

Abstract

Osmanlı Devleti ve İran, uzun yıllar kapitülasyonların ağır şartlarına maruz kaldı. İki devlet, zaman zaman kapitülasyonların ilgâsına dair girişimlerde bulunduysa da mezkûr meselede tam bir başarı elde edemedi. Ancak İttihad ve Terakki yönetimi iktidarı ele geçirince, kapitülasyonların ilgâ meselesiyle yakından ilgilendi. Nitekim I. Dünya Harbi başlarında yaşanan karmaşık süreci fırsata dönüştürerek, kapitülasyonları ilgâ ettiğini duyurdu. Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları tek taraflı kaldırması, komşu devlet İran’da son derece olumlu karşılandı. İran basını ve devlet adamları, Osmanlı Devleti’nin bu girişimini en başından itibaren yakından takip etti. Kapitülasyonların ilgâ edilmesi kararının Osmanlı tebaası üzerinde nasıl bir etki bıraktığı basında sürekli olarak işlendi. Öte yandan İran basını, meseleye ilişkin İranlı devlet adamlarına da göndermede bulunarak mezkûr girişimden İran’ın nasıl bir ders çıkarması gerektiğine dair uyarı niteliğinde haberler neşretti. Osmanlı coğrafyasında görev yapan İranlı devlet adamları ise gözlemlerini, ülkelerine gönderdikleri raporlar ile bildirdi. Netice olarak Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları ilgâ kararı, İran için de iyi bir örnek teşkil etmiştir. Bu makalede Osmanlı Devleti’nin 1914 Eylül ayında duyurduğu kapitülasyonları ilgâ kararının, İran kamuoyundaki yansımaları İran menşeli literatür, matbu kaynaklar ve süreli yayınlar ışığında ele alınacaktır.

For many years, both the Ottoman Empire and Iran endured the burdens of capitulations. Despite periodic efforts by both states to eliminate these agreements, neither fully succeeded. However, when the Committee of Union and Progress came to power, it focused closely on the matter of capitulation abrogation. Taking advantage of the turbulent conditions at the outbreak of World War I, the Ottomans unilaterally declared the abrogation of capitulations. This bold move garnered significant approval in neighboring Iran, where media and statesmen closely followed the Ottomans' actions. Iranian newspapers extensively discussed the impact of the abrogation on Ottoman citizens and published articles urging Iranian leaders to draw lessons from this initiative. Iranian officials stationed in Ottoman territories also sent detailed reports back to their homeland, highlighting their observations. Ultimately, the Ottoman Empire's unilateral action served as an important model for Iran. This article explores Iranian reactions to the Ottomans' September 1914 announcement, drawing on Iranian literature, periodicals, and other contemporary sources.