Sâsâniler Dönemi'nde Doğu İran'ın tarihsel sınırları (M.S. III-VI. Yüzyıllar Türk-İran ilişkileri bağlamında)

Abstract

İran coğrafyası antik dönemden bu yana farklı medeniyetleri üzerinde barındırmış, geniş bir coğrafyadır. Doğu İran coğrafyası Uzakdoğu ve Orta Asya’nın Ön Asya ile arasındaki geçiş bölgesi olmasından dolayı büyük bir öneme sahiptir. Bundan dolayı Doğu İran coğrafyası ve bu coğrafya üzerindeki önemli şehirler özellikle Türk toplulukları tarafından yoğun istilalara uğramıştır. İran coğrafyası üzerinde 3. yüzyılda tarihin seyrini değiştiren büyük bir devlet ortaya çıkmıştır. Fırat nehrinden İndus nehrine kadar geniş bir coğrafyaya yayılan bu devletin doğu sınırlarındaki en önemli komşuları Türk toplulukları olmuştur. 3. yüzyılın ikinci çeyreğinden, 7. yüzyılın ikinci çeyreğine kadar Sâsânîler dönemi İran’ı ile Türk toplulukları arasında yoğun bir sekilde siyasi, iktisadi ve sosyal münasebetler meydana gelmiştir. İran coğrafyası üzerinde egemenlik kuran Sâsânîlerin doğu sınırlarında Türk kökenli Kuşan, Akhun, Göktürk devletleriyle bunların haricinde Hyonlar, Kidaralar, Çullar, Sakalar gibi Türk toplulukları bulunmaktaydı. Bu Türk devletlerinden Akhunlar ve Göktürkler, Doğu İran toprakları üzerinde egemenlik kurmak amacıyla Sâsânîlerle yüzyıllar süren savaşlar gerçekleştirmişlerdir. Sâsânîler Orta Asya ve Hindistan yönünde yayılmaya çalışırken, Türk toplulukları da Ön Asya’nın doğusuna yerleşerek batıya doğru egemenliklerini yaymak istemekteydiler. Bu mücadeleler sırasında her iki taraf arasındaki sınırlar sürekli olarak değişmekteydi. Bu çalışma belirtilen dönemde her iki taraf arasında gerçekleşen mücadeleler sırasında sürekli olarak değişen bu sınırların tespitini yapmayı amaçlamıştır.

The geography of Iran is a vast geography that has hosted different civilizations since ancient times. The geography of Eastern Iran is of great importance due to the fact that the Far East and Central Asia are dec transition zone between Central Asia and the Front. Because of this, the geography of Eastern Iran and important cities on this geography have been heavily invaded, especially by Turkish communities. A great state has emerged on the geography of Iran, which changed the course of history in the 3rd century. Spreading over a wide geography from the Euphrates River to the Indus River, the most important neighbors of this state on the eastern borders have been Turkish communities. from the second quarter of the 3rd century Dec the second quarter of the 7th century, there were intense political, economic and social relations between Iran and the Turkish communities of the Sassanid period. The Sassanids, who dominated the geography of Iran, had Turkish communities such as the Kushan, Akhun, Göktürk states of Turkish origin on their eastern borders, as well as Hyons, Kidaras, Çullars, Sakalar on their eastern borders. The Akhuns and Gokturks of these Turkic states waged centuries-long wars with the Sassanids in order to establish sovereignty over the territory of Eastern Iran. While the Sassanids were trying to spread towards Central Asia and India, the Turkish communities also wanted to spread their sovereignty to the west by settling in the east of Central Asia. During these struggles, the boundaries dec both sides were constantly changing. This study aimed to decipher these boundaries, which are constantly changing during the struggles that took place between both sides during the specified period.