Gözün sembolik kullanımı ve Türk seramik sanatına yansımaları

Abstract

Görme eylemini gerçekleştiren gözümüz dış dünya ile temas kurduğumuz organımızdır. Çevremiz ile olan bağlantımızı en çok görme yoluyla gerçekleştiririz. Görme eylemi ve algılama Gestalt ilkelerinde görenin bakışına göre değişkenlik gösteren figür-zemin ilişkisine bağlıdır. Görme organımız olan göz, kendi başına insanlık tarihi boyunca görme eylemi ile bakış bağlamında mitlere konu olmuş hatta mistik (gizemli), uhrevi bir misyon yüklenerek birçok anlama gelen sembollerde kullanılmıştır. Her Şeyi Gören Göz her kültürde ve dönemde var olmuştur. Genel olarak uyanıklığın ve Tanrının koruyucu gücünün sembolüdür. Nazar veya kem göz kültürünün yaygın olduğu yerlerde bu tehlikeye karşı kullanılan bir çeşit uğurdur. Nazar inancı özellikle bakış ile ilişkilendirilmektedir. Bizdeki nazar boncuğu da bu sınıfa giren örneklerdendir. Taşıyanı kötülüklerden koruyan üzerinde Her Şeyi Gören Göz, Eski Mısır’daki Horus’un Gözü, Hindistan’da Budha’nın Üçüncü Gözü, Türkiye, Yunanistan, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Hindistan’da oldukça yaygın olarak kullanılan Fatma Ana’nın eli ve mavi nazar boncukları nazara karşı koruma inancı misyonunu yüklenmiştir. Böylece bir görsel simge haline dönüşen göz imgesi Türk seramik sanatında da önemli bir esin kaynağı olmuştur. Bu makalede gözün sembolik anlamı ile bakış olgusunun Türk seramik sanatında kullanımı çeşitli sanatçılar ve eserleri irdelenerek değerlendirilmiştir. Çalışmada incelenen yakın dönem seramik sanatçıları göz sembolünü ve bakış olgusunu kullanırken, nazara, iyi şansa, kötülerden korunmaya, uhrevi dünyaya, tılsımlara, dünya algısına ve bakış olarak izlenme duygusuna göndermelerde bulunmuşlardır.