BİR HADİS TENKİD KRİTERİ OLARAK UMÛMÜ’L-BELVÂ KAVRAMI

Abstract

Hanefî mezhebinin âhâd haber anlayışı çerçevesinde geliştirdikleri tenkid kriterlerinden birini umûmü’l-belvâ kavramı teşkil etmektedir. Hanefî fıkıh âlimleri insanların genelini ilgilendiren bir mesele hakkında gelen bir rivayetin, âhâd haberderecesinde kalamayacağını en azından kendilerinin meşhur olarak adlandırdıklarıbir seviyede nakledilmesi gerektiğini savunmaktadır. Bu çalışma Hanefî usul eserleri merkezinde kronolojik olarak bu kavramın gelişimini incelemeyi ve mezhebinumûmü’l-belvâ telakkisini tespit etmeyi hedeflemektedir. Modern dönem öncesinde Ebû Hanîfe’nin umûmü’l-belvâyı bir hadis tenkid kriteri olarak dikkate almadığı,bu anlayışın daha sonraki bir dönemde mezhep âlimleri tarafından geliştirildiğineyönelik tespitler var olmakla birlikte modern dönemde bu tezin birçok araştırmacıtarafından savunulduğu görülmektedir. Bu kavramın tarihî gelişimine yönelik birincelemenin söz konusu bu tartışmaya küçük bir katkı sunacağı söylenebilir. Furû-ifıkha dair birçok meselede ilgili rivayetin umûmü’l-belvâ olan bir konuda gelmesisebebiyle mezhebin diğer mezheplerden farklı hükümleri savundukları görülür. Buçalışmada sözü edilen bu meseleler bağlamında umûmü’l-belvâ anlayışının furû-ifıkha dair konulardaki sonuçları ele alınarak mezhepler arasındaki ihtilâf nedenlerinden biri olarak bu kavram üzerinde durulması planlanmaktadır. Aynı zamandaHanefî mezhebine bu anlayışları sebebiyle yöneltilen itiraz ve eleştiriler de bu makale içerisinde inceleme konusu edilecektir.