Batı Felsefesinde Hayvanın Ahlâkî Statüsü: Francione’nin Abolisyonizmi Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Hayvanın ahlâkî statüsüne ilişkin çağdaş tartışmanın en önde gelen üç ismi Peter Singer, Tom Reganve Gary L. Francione’dir. Singer ‘hayvan özgürleşmesi’ davasının ‘hayvanların acı çekmemekteki menfaatlerinin eşit biçimde gözetilmesi’ yoluyla kazanılabileceğini iddia ederken, Regan ahlâkî topluluğunsınırlarının belirlenmesinde ‘bir hayatın öznesi olma’ vasfının dikkate alınması gerektiğini ileri sürer.Bu tarz fikirlerin belki de en radikal örneklerinden birini sunan Francione ise hayvanların yegâne kurtuluş yolunun onların mülk statülerinin sona erdirilmesinden ve her türlü hayvan kullanımının terkedilmesinden geçtiğini iddia eden ‘abolisyonist’ yaklaşımın başlıca temsilcisidir. Francione bir yandanSinger gibi hazzı ve acıyı hissetme kabiliyetinin ahlâkî statü için gerekli yegâne kriter olduğunu ilerisürerken, diğer yandan da Regan gibi, hayvanların içkin bir ahlâkî değer taşıdıkları fikrine sahiptir.Ancak zihnî gelişmişlik düzeyinin ahlâkî statü değerlendirmelerinde hiçbir yerinin olmaması gerektiğinisöyleyen Francione, ahlâkî hiyerarşilerin tümden reddini içeren deontolojik bir pozisyonun savunuculuğunu yapar. Dolayısıyla Francione’nin bazı açılardan Singer ve Regan’dan ayrıldığını ve onlardandaha radikal bir tavır aldığını söylemek mümkündür. Dahası Francione’ye göre çağdaş ‘hayvan haklarıhareketi’nin yürüttüğü strateji, ‘haklar’ nosyonunu temel almaması ve dolayısıyla reformcu olması sebebiyle külliyen yanlıştır. Ona göre izlenmesi gereken en uygun strateji, reformcu kampanyalardan uzakdurmak ve veganizmi merkezine alan eğitim programları aracılığıyla hayvan ürünlerine olan talebiazaltmaktır.