İbn Hacer El-Askalânî’nin Nüzhetü’s-Sâmi‘în fî Rivâyeti’s-Sahâbe Mine’t-Tâbi‘în eserinde sahâbenin tâbiînden naklettiği rivayetlerin tespit, tahric ve değerlendirmesi

Abstract

Sahâbîler birbirlerinden hadis öğrenip naklettikleri gibi tâbiînden de hadis öğrenip rivayet etmişlerdir. Bu durumun temel sebebi Allah Resûlü’nün hadis öğrenmeye teşvikidir. İsnad sisteminde esas olan, râvinin hadisi kendisinden yaşça ve ilimce büyük olan bir âlimden veya şeyhten almasıdır. Tâbiînin sahâbeden rivayet alması gerekirken ilmî, tarihî ve sosyal sebeplerle bazı sahâbîler tâbiînin önde gelen hadis âlimlerinden rivayette bulunmuş ve hadisin senedi sahâbe → tâbiîn → sahâbe → Resûlullah şeklinde tezahür etmiştir. Sahâbenin kendilerinden tabaka, ilim ve fazilet bakımından daha aşağı seviyede olan tâbiînden hadis rivayet etmiş olması, hadis talebesinin hata yapmasına veya isnadda takdim-tehir olduğunu zannetmesine yol açabilir. Bu sebeple hadis geleneğinde bu tür rivayetlerin belirlenmesi önem arzetmiş; onların isnad açısından kusurlu olmayıp tabakaların birbirinden rivayeti olduğunu göstermek gereklilik halini almıştır. Konu hakkında kaynaklarda Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463/1071) tarafından kaleme alınan Rivâyetü’s-sahâbe mine’t-tâbiîn adlı bir kitaptan söz edilse de ne yazık ki günümüze ulaşmamıştır. Sonrasında İbn Hacer (ö. 852/1448), Hatîb el-Bağdâdî’nin adı geçen kitabını temel alarak oluşturduğu Nüzhetü’s-sâmiʿîn fî rivâyeti's-sahâbe mine’t-tâbiîn adlı eserinde konuyu tekrar ele almıştır. Bu çalışmada söz konusu eserde İbn Hacer tarafından sahâbenin tâbiînden rivayeti olduğu tespit olunan hadislerin tespit, tahric ve değerlendirmesi yapılacaktır. Çalışma, araştırmanın önemi, amacı, yöntemleri ve kaynaklarından oluşan bir giriş, iki bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Birinci bölümde sahâbenin tâbiînden hadis rivayetinin hadis usulü eserlerinde mütekaddimûn ve günümüz alimlerinin konuyla ilgili mütalaalarına yer verilmiştir. İkinci bölümde ise İbn Hacer’in Nüzhetü’s-sâmiʿîn fî rivâyeti's-sahâbe mine’t-tâbiîn eserinde geçen rivayetlerin hadis kaynakları içerisinde tespiti yapılarak bu rivayetlerin tahrici ve değerlendirmesi yapılmıştır. Sonuç kısmında ise tespit edilen rivayetlerin sayısal olarak ortaya konulup rivayetlerin hadis konuları çerçevesinde analizi yapılmıştır.The Sahaba learnt and narrated hadith from each other, and they also learnt and narrated hadith from the tâbiîn. The main reason for this situation is the Prophet's encouragement to learn hadith. What is essential in the system of isnad is that the narrator receives the hadith from a scholar or sheikh who is older than him in age and knowledge. While the tâbiîn should have received narrations from the Sahaba, due to scholarly, historical and social reasons, some of the Sahaba narrated from the leading hadith scholars of the tâbiîn, and the hadith's senedi was manifested as sahâba → tâbiîn → sahâba → Rasûlullah. The fact that the Sahaba narrated hadith from the tâbiîn, who were inferior to them in terms of rank, knowledge and virtue, may cause the student of hadith to make a mistake or to think that there is a presentment-dissent in the isnad. For this reason, it has become important to identify such narrations in the hadith tradition; it has become a necessity to show that they are not defective in terms of isnad, but that they are the narrations of the strata from each other. Although a book titled Rivâyet al-sahāba mine al-tābiîn written by Hatīb al-Baghdādī (v. 463/1071) is mentioned in the sources on the subject, unfortunately it has not survived to the present day. Afterwards, Ibn Hajar (v. 852/1448) revisited the subject in his work Nuzheth al-sāmiʿīn fī rivāyat al-sahāba mine al-tābiʿīn, based on al-Khatīb al-Baghdādī's book. In this study, we will identify, analyse and evaluate the hadiths that Ibn Hajar identified as narrated by the sahāba from the tābiîn in this work. The study consists of an introduction, two chapters and a conclusion about the importance, purpose, methods and sources of the research. In the first part, the hadith narration of the sahâb from the tâbiîn is included in the works of hadith methodology, and the opinions of the mutaqaddimûn and contemporary scholars on the subject are given. In the second part, the narrations in Ibn Hajar's Nuzheth al-sāmiʿīn fī rivāyat al-sahāba mine al-tābiʿīn were identified in the hadith sources and these narrations were analysed and evaluated. In the conclusion part, the narrations identified are presented numerically and analysed within the framework of hadith topics.