Kur’an’a göre Müslümanın “mümkün olan en iyiyi” yapma sorumluluğu (el-Kıyame 13. ve el-İnfitar 5. ayetler bağlamında)

Abstract

Kur’an-ı Kerim insanoğlu için hayatın her alanını dizayn eden ilkeler ve prensipleri içerisinde barındırır. Bu bağlamda Kur’an’da insanlığı ileriye götürecek prensiplerin yanında insanlığın gerek bireysel anlamda gerekse toplumsal anlamda bulunduğu yerden geriye gitmesini engelleyecek prensipleri içeren ayetler de mevcuttur. İşte mezkûr ayetlere baktığımızda bu prensipleri görürüz. Bu ayetlerde; “O gün (hesap günü) insanın yapıp gönderdiği ve yapmayıp geriye bıraktığı şeyler kendisine öğretilecek ve bunlardan haberdar olacaktır.” (el-Kıyame: 75/13; el-İnfitar:82/5) diye bildirilir. Burada insanın yaptıklarının karşılığını göreceği gibi sahip olduğu imkânlarla yapması gerekirken yapmadıklarının da hesabını vereceğini anlıyoruz. İki yönü bulunan bu ayetlere biraz daha derinlemesine baktığımızda iki husus dikkatimizi çeker. Birinci olarak insan yaptıklarının karşılığını görecektir. Yaptığı iyi şeyler için mükâfat göreceği gibi yaptığı yanlış ve kötü davranışlarından dolayı da cezalandırılacaktır. İkinci olarak insan yapmadıklarının da karşılığını görecektir. Yapabileceği bir kötülüğü yapmadığı için mükâfat göreceği gibi yapabileceği iyi şeyleri yapmamanın da pişmanlığını yaşayacaktır. Bu ayetlerin en dikkat çekici yönlerinden birisi insana yapması gerekirken yapmadığı iyi şeylerin sorumluluğunu bildirmesidir. İslam’da sorumluluklar imkânlarla paraleldir. Allah Teâlâ kimseyi taşıyamayacağı bir yükle sorumlu tutmaz. Fakat verdiği nimetlerden de hesaba çekecektir. Dolayısıyla insan için yaptıkları kadar yapmadıkları da önemlidir. İnsan ya da insanlık yaptıklarıyla gelişip ilerlerken, yapması gerekip de yapmadıkları sebebiyle geri kalır ve irtifa kaybeder. Bu bilgiler ışığında bu iki ayetin bize öğrettiği prensip şudur; bireysel anlamda kulluk sorumluluğu, toplumsal anlamda da halifelik sorumluluğu olan insan sahip olduğu imkânlar içerisinde mümkün olanın en iyisini yapmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük insanın hem ahiretine hem de dünyasına olumlu ya da olumsuz etki edecektir. Ahirette ya mükâfat görecek ya da hesaba çekilecek, dünyada ise ya gelişerek ilerleyecek ya da geri kalarak sıkıntılara maruz kalacaktır.The Holy Qur'an contains principles and guidelines that design every aspect of life for human beings. In this context, in addition to the principles that will take humanity forward, there are also verses in the Qur'an that contain principles that will prevent humanity from going backwards both individually and socially. When we look at the aforementioned verses, we see these principles. In these verses, it is stated, “On that Day (the Day of Reckoning), what man has done and what he has sent and what he has left undone will be taught to him and he will be aware of them” (al-Qiyamat: 75/13; al-Infitar: 82/5). Here we understand that man will not only be rewarded for what he has done, but he will also be held accountable for what he has not done with the means at his disposal. When we look a little deeper into these verses, which have two aspects, two points draw our attention. First, man will be rewarded for what he has done. He will be rewarded for the good things he does and punished for his wrong and bad behavior. Secondly, man will also be rewarded for what he did not do. He will be rewarded for not doing the evil he could have done, and he will regret not doing the good things he could have done. One of the most striking aspects of these verses is that they inform people of their responsibility for the good things they did not do when they should have done them. In Islam, responsibilities are parallel to means. Allah (swt) does not hold anyone responsible for a burden that he cannot carry. But He will also hold people accountable for the blessings He has given them. Therefore, what one does not do is as important as what one does. While man or humanity develops and advances because of what he does, he falls behind and loses altitude because of what he should do but does not do. In the light of this information, the principle that these two verses teach us is that man, who has the responsibility of servitude in the individual sense and the responsibility of khalifah in the social sense, is obliged to do the best that is possible within the means he has. This obligation will have a positive or negative impact on both the hereafter and the world. In the hereafter, he will either be rewarded or be held accountable, and in the world, he will either progress by developing or fall behind and be exposed to troubles.