Doğu Bağdat’ta Dârülhilâfe’nin Ortaya Çıkışı ve Burada İnşa Edilen Saraylar (279-334/892-945)

Abstract

Abbâsîler’in (132-656/750-1258) ikinci halifesi Mansûr (136-158/754-775), devletin merkezi ola-rak kurduğu Bağdat şehrinin ortasına hilâfet sarayını inşa ettirmişti. Sonraki halifeler, hilâfet sarayı olarak Bağdat’ın batısı ve doğusunda inşa edilen çeşitli sarayları tercih ettiler. İkamet edilen saraylar değişiklik gösterse de Bağdat şehri, 221 (836) yılında yönetim Sâmerrâ’ya taşınıncaya kadar yaklaşık doksan yıl hilâfet merkezi olmaya devam etti. Sâmerrâ’dan yeniden Bağdat’a dönüşte, Doğu Bağdat’ta yer alan Hasenî Sarayı hilâfet sarayı yapıldı. Halife Mu‘tazıd (279-289/892-902) ve oğulları bu sarayın çevresinde beş ayrı saray ve farklı yapılar inşa ettirdiler. Dârülhilâfe adı verilen bu yeni yerleşim yeri, devletin yıkılışına kadar halifelerin ikamet ettikleri kalıcı bir merkez haline geldi. Bu çalışmada Mu‘tazıd ve oğulları tarafından Dârülhilâfe sınırları içerisinde yaptırılan saraylar incelenmiştir. Tarihçiler arasında görüş ayrılığına neden olan devlet merkezini Sâmerrâ’dan Bağdat’a taşıyıp Hasenî Sarayı’nı hilâfet sarayı olarak kullanan ilk halifenin kim olduğu konusu bu incelemenin önemli bir noktasını teşkil ettiğinden öncelikle ele alınmıştır.

al-Manṣūr (136-158/754-775), the second caliph of the ʿAbbāsids (132-656/750-1258), had the palace of caliphate built in the middle of the city of Baghdād, which was established as the center of the state. Later caliphs preferred various palaces built in the west and east of Baghdād as the palace of the caliphate. The city of Baghdād continued to be a center of caliphate for about ninety years until the ʿAbbāsid administration moved to Sāmarrā’ in 221 (836), although the palaces inhabited were different. On the way back from Sāmarrā’ to Baghdād, the Ḥasanī Palace in East Baghdād was built as a caliphate palace. Caliph al-Muʿtaḍid (279-289/892-902) and his sons had five palaces and different structures built around this palace. This new settlement, called Dār al-Khilāfa, became a permanent center where the caliphs lived until the collapse of the state. In this study, the palaces built by al-Muʿtaḍid and his sons within the borders of Dār al-Khilāfa were examined. The issue of who was the first caliph who moved the state center from Sāmarrā’ to Baghdād and used the Ḥasanī Palace as the palace of caliphate, which caused a difference of opinion among historians, was addressed first, as it constitutes an important point of this study.