FAHREDDİN RÂZÎ’NİN CÜBBÂİLER’İN İHBAT VE TEKFİR DÜŞÜNCESİNE ELEŞTİRİSİ

Abstract

İhbat ve tekfir, bütün kelam ekollerinin üzerinde hemfikir olduğu konulardan birisidir. Her ne kadar teoride bir uzlaşı söz konusu olsa da bu teorinin pratiğe ne şekilde aksedeceğinde ciddi bir ayrışma söz konusudur. Mu‘tezile ekolü, Mâturidî ve Eş‘arîler’in aksine ihbatın amelde de gerçekleşeceğini vurgulayarak günahın iyilikleri sileceğini ileri sürmüştür. Mâturidî ve Eş‘arîler ise ihbatın sadece inançta gerçekleşeceğini söyleyerek ameli/eylem tekfîr ile sınırlandırmışlardır. Onların düşüncesinde Kur’anî bağlamı gereği inkâr, imanı düşürürken; iyilikler kötülükleri örter. Mu’tezile ise büyük günah anlayışının etkisiyle iyiliklerin kötülükler nedeniyle düşeceğini aklî ve Kur’anî deliller ile izah etmiştir. Fahreddin Râzî, Mu‘tezile’nin iki önemli siması Ebu Ali ve Ebu Haşim el- Cübbâî’nin ihbat anlayışına ciddi eleştiriler yöneltmektedir. Esasında o, Mu‘tezile’nin eylem değer ilişkisinde durduğu yeri aklî ve naklî delillerle sorgulamaktadır.