Bosna eyaleti’nde Dubrovniklilerin karşılaştıkları problemler ve ilgili fermanlar (1670-1685)

Abstract

Osmanlı Devleti’nin taşra teşkilatında sancakbeyliği iken 1580 yılında beylerbeyliğe dönüştürülen Bosna Eyaleti, siyasî, askerî ve sosyo-ekonomik açıdan hem bölgesel hem de uluslararası öneme sahipti. Özellikle 16. yüzyılın ortalarından itibaren yerli tüccarın güçlenmesiyle Bosna Balkanlardaki ticaretin kalbi konumuna gelmişti. Böylece çok daha önceki zamanlardan itibaren Dubrovniklilerin buradaki ticarî varlığının yanı sıra yerli tüccarın işbirliğiyle Venedikliler de Bosna merkezli ticarete dâhil olmuşlardı. Dubrovnik tüccarları tarafından İtalya’dan getirilen mallar, Bosna aracılığıyla Balkanların Yenipazar, Üsküp, Ürgüb, Filibe ve Sofya gibi çeşitli merkezlerine gelmekte, hatta İstanbul’a kadar ulaşmaktaydı. Aynı ticaret güzergâhı ters yönde de faaldi. Bölgede ve Bosna’da üretilen ticarî emtia Dubrovnikliler tarafından buraya getirilmekte ve Dubrovnik Limanı aracılığıyla da İtalya’ya sevk edilmekteydi. İmparatorluğun himayesinde ve tabiiyetinde olan Dubrovniklilerin Bosna’da yaptığı ticaretin her zaman sorunsuz olmadığı, incelenen bazı belgelerde Dubrovnik tüccarının bölge yöneticilerinin keyfi uygulamalarına maruz kaldıkları görülmektedir. Balkanların demografik yapısından kaynaklanan inanç esaslı problemler, çok canlı bir merkez olmasından dolayı kaçınılmaz ticari anlaşmazlıklar ve bölgede bulunan gümrük eminleri ile diğer yöneticilerin yasal olmayan vergi taleplerinden kaynaklanan bazı anlaşmazlıklar bu çalışmada ele alınmaya çalışılacaktır. Çoğu zaman meydana gelen sorunlar Bosna kadısı tarafından çözülemediği için Dubrovnik elçileri aracılığıyla başkente iletilmekteydi. İncelenen şikâyetlerin neticesinde verilen emirler ferman türündeki belgelerle Bosna beylerbeyine, kadısına ve ilaveten ilgili idari birimin amirine gönderilmekteydi. Ferman suretleri ise başkentte tutulan düvel-i ecnebiyye defterlerinde kayıt altına alınmaktaydı. Bu çalışmanın konu aldığı zaman dilimi içerisinde Bosna’da Dubrovniklileri ilgilendiren meselelerle alakalı fermanlar bu araştırmanın temelini oluşturmaktadır. Makalede Dubrovniklilerin Bosna’daki faaliyetleri ele alınırken diğer yandan da belge transkripsiyonları da verilmiş ve böylece araştırmacılara katkı sunulması hedeflenmiştir.