PRENS SABAHADDİN’DEN TÂHİR’ÜL-MEVLEVÎ’YE “TEŞEBBÜS-İ ŞAHSΔ

Abstract

Teşebbüs-i Şahsî ve adem-i merkeziyet, son dönem Osmanlı muhalif aydınlarından Prens Sabahaddin’in Fransız sosyolog Le Play’den hareketle biçimlendirdiği düşüncelerdir. II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte bir grup entelektüel arasında karşılık bulan bu düşünce, devrin ilk yıllarında ardı ardına çıkarılan gazete ve mecmualar ile görünür hâle getirilmiştir. Şahsî girişimlerin popüler bir hâl aldığı bu dönemde Türk edebiyatına telif ve tercüme eserlerle katkı sağlamış bir sanatçı olan Tâhir’ül Mevlevî, arkadaşlarıyla birlikte başarısızlıkla sonuçlanan bir gazete çıkarmıştır. Bu hadiseyi Teşebbüs-i Şahsî adıyla yayımladığı otobiyografik bir romanda anlatmıştır. Roman, Osmanlı düşünce tarihinde önemli bir yer edinen, sonradan Cumhuriyet yıllarında da itibar gören Prens Sabahaddin’in fikirlerini edebiyat merkezinde tahlil eden ve bu düşüncelerin ehil olmayan insanlar elinde ne türden sonuçlar doğuracağını gösteren bir metindir. Bu çalışmada, edebiyatın aktüel ve siyasî meseleler karşısındaki tavrı, Prens Sabahaddin’in pozitivist dünyası ile Mevlevî bir sanatçının çatışması ele alınmaktadır. Makalede, Tâhir’ül Mevlevî’nin, serbest girişimcilik adı altında tasnif edilen teşebbüs-i şahsî hareketliliğine kendi hayat tecrübesini kurgusal bir metne aktararak ve dönemin toplum ve siyasî yapısını tahlil ederek karşı çıkması üzerinde durulmaktadır.