Aile sağlığı merkezlerine başvuran bireylerde çevre okuryazarlığı, çevre kirliliğine yönelik tutum, ekolojik ayak izi farkındalığı ve ilişkili faktörler

Abstract

Giriş: Çevresel sorunlar, hem ekosistem sürdürülebilirliği hem de halk sağlığı açısından ciddi tehditler oluşturmaktadır. Toplum temelli sağlık hizmetlerinde bireylerin çevre okuryazarlığı ve farkındalık düzeylerinin artırılması, çevreye duyarlı tutum ve davranışların gelişimi açısından önemlidir. Amaç: Bu çalışma, aile sağlığı merkezlerine başvuran bireylerin çevre okuryazarlığı, çevre kirliliğine yönelik tutumları ve ekolojik ayak izi farkındalığı düzeylerini belirlemeyi ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri incelemeyi amaçlamaktadır. Yöntem: Kesitsel tasarıma sahip çalışma, basit rastgele örneklem yöntemiyle seçilen 360 bireyle yürütülmüştür. Veriler Şubat–Mart 2025’te yüz yüze ve çevrim içi anketlerle toplanmış; analizde tanımlayıcı istatistikler, Pearson korelasyon, çoklu regresyon ve PROCESS Model 4 ile aracılık analizi kullanılmıştır. Bulgular: Katılımcıların çoğu erkek (%57,2), evli (%58,6) ve üniversite mezunudur (%61,9). Çevresel bilgi kaynağı olarak en çok internet tercih edilmiştir (%75,6). Katılımcıların %77,2’si çevreyi kirletenleri sözlü uyardığını belirtmiştir. Çevre okuryazarlığı ile çevre kirliliğine yönelik tutum (r = ,638) ve ekolojik farkındalık (r = ,731) arasında anlamlı pozitif korelasyonlar bulunmuştur. Regresyon analizinde çevresel tutumun en güçlü yordayıcısı ekolojik farkındalık (β = 0,427) olmuştur. Aracılık analizine göre, çevre okuryazarlığı, ekolojik farkındalık aracılığıyla çevresel tutumu anlamlı düzeyde etkilemektedir. Sonuç: Çevre okuryazarlığı ve ekolojik farkındalık, çevresel tutumları güçlendirmede kritik role sahiptir. Bilginin davranışa dönüşmesinde farkındalık etkili bir köprü görevi görmektedir. Sağlık ve çevre alanında çalışan bireylerin daha yüksek çevresel duyarlılığa sahip olması, mesleki rollerin etkisini göstermektedir. Bu bağlamda, birinci basamak sağlık hizmetlerinde çevre eğitimi ve farkındalık programlarının yaygınlaştırılması önerilmektedir.Introduction: Environmental problems pose serious threats to ecosystem sustainability and public health. It is important to increase the environmental literacy and awareness levels of individuals in community-based health services in order to develop environmentally sensitive attitudes and behaviours. Objective: This study aims to determine the environmental literacy and awareness of environmental pollution and ecological footprints of individuals applying to family health centres, and to examine the relationships between these variables. Method: A cross-sectional study was conducted with 360 individuals, who were selected using a simple random sampling method. Data were collected through face-to-face and online surveys between February and March 2025. Descriptive statistics, Pearson's correlation, multiple regression, PROCESS Model 4, and mediation analysis were employed for the data analysis. Results: Most of the participants were male (57.2%), married (58.6%), and had a university education (61.9%). The internet was the preferred source of environmental information for 75.6% of participants. 77.2% of participants stated that they had verbally warned individuals polluting the environment. Significant positive correlations were found between environmental literacy and attitudes towards environmental pollution (r = .638) and ecological awareness (r = .731). In the regression analysis, ecological awareness was the strongest predictor of environmental attitude (β = 0.427). According to the mediation analysis, environmental literacy significantly influences environmental attitudes via ecological awareness. Conclusion: Environmental literacy and ecological awareness play a crucial role in strengthening environmental attitudes. Awareness acts as an effective bridge in transforming knowledge into behaviour. The fact that individuals working in health and the environment have higher environmental sensitivity demonstrates the impact of professional roles. In this context, it is recommended that environmental education and awareness programmes are disseminated within primary healthcare services.