XVI. Yüzyılda İstanbul'daki Halveti Tekkelerinde Mekansal İşleyiş: Tekkelerin Mensup Oldukları Külliye İçindeki Diğer Birimlerle İlişkileri

Abstract

XVI. yüzyılda Osmanlı toplumsal hayatında en etkili tarikatlarından biri Halvetilikti. Halvetiler sahip oldukları bu gücü devlet idarecilerinin desteğine borçluydu. Bu sayede payitaht İstanbul başta olmak üzere birçok şehirde yaygın bir tekke ağına sahip olmuşlardı. Halveti tekkeleri çoğunlukla devlet adamları tarafından inşa edilmiş irili ufaklı külliyelerin içerisindeydi. Söz konusu tekkeler mensup oldukları külliyelerin diğer birimleriyle irtibat ve etkileşim halindeydi. Cami, mescid, darülhadis, medrese, imaret, hamam gibi yapılarla tekkeler arasında gerek mekan, gerekse personel açısından ortaklıklar mevcuttu. Tekke mensupları kimi zaman külliyenin diğer birimlerinde görev alabiliyor; zikir, tevhid, sema gibi tasavvufi ritüelleri icra ederken diğer birimlere ait mekanları kullanabiliyor; kimi zamanda diğer birimlerin çeşitli imkanlarından faydalanabiliyordu. Bütün bunlar Halvetiliğe mensup kişilerin geniş toplumsal kesimlerle irtibat kurmasını sağladığı gibi, tarikatın etkisini azami seviyeye çıkarıyordu. Bu durum başlangıçtan itibaren tekke banilerinin arzu ettiği ve bilinçli olarak alt yapısını hazırladığı bir sürecin neticesiydi.

In the XVI. century, Khalvatiyya was one of the most influential orders in Ottoman social life. The order of Khalwatiyya owed this power to the support of government officials. In this respect, they had a widespread convent network in many cities, especially in Istanbul. Khalwati convents were mostly in the large or small complexes built by the statesmen. These convents were in contact and interaction with other units of the complexes they belonged to. There were partnerships in terms of space and staff between the convents and the mosque, masjid, madrasah, darülhadis, imaret, hamam of the complex. The members of a convent sometimes can get a job in other units of the complex; can use the spaces belonging to other units while they were performing the mystical rituals like zikir, tawhid, sema ; and sometimes they were able to benefit from the various facilities of other units. All this helped to keep members of Khalwatiyya in touch with the broader social sectors, as well as maximizing the influence of the order. From the beginning, it was the result of a process in which the patrons of these convents wanted and consciously prepared their sub-structure.