Arazi örtüsü ve kullanımındaki değişimlerin kentsel ısı adalarına olan etkilerinin zamansal ve mekânsal olarak araştırılması: Eskişehir kent merkezi örneği

Abstract

Kent nüfusundaki hızlı artış, kent içerisinde yeni yerleşim alanlarının açılmasına yol açmaktadır. Kentlere yeni yerleşim alanlarının eklenmesi, endüstri ve ticari tesislerin büyümesi gibi ihtiyaca yönelik atılan adımlar, arazi örtüsünün değişmesine, geçirimsiz yüzeylerin artmasına, yeşil alanların azalmasına ve sulak alanların kurutulmasına yol açmaktadır. AÖAK’daki yapılacak antropojenik değişimler kentte sıcaklık dengesini bozmaktadır. Bu da kentlerin veya kent içerisindeki belirli noktaların çevrelerine göre daha fazla ısınmasına neden olmaktadır. Bu tez çalışmasında, kentsel nüfusu giderek artan Eskişehir ilinin kent yerleşiminde ve yakın çevresinde AÖAK’daki değişimler tespit edilmiş, bu değişimlerin YYS ile ilişkisi incelenmiş ve çalışma alanında kentsel ısı adası (KIA) etkisinin görüldüğü alanlar belirlenmiştir. Çalışmada 1990, 2000, 2006, 2012 ve 2018 yıllarına ait CORINE arazi örtüsü verileri kullanılmış, aynı yılların yaz ve kış mevsimlerine ait Landsat uydu görüntüleriyle YYS ve NDVI analizi gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizlerde ve elde edilen bulgularda çalışma alanında en fazla alan kaplayan arazi sınıflarının sürekli sulanan arazi ve sulanmayan ekilebilir arazi olduğu tespit edilmiştir. Araştırma süresinin kapsamı boyunca (1990-2018) en fazla alansal değişim endüstri ve ticari üniteler ve sulanmayan ekilebilir arazide gerçekleşmiştir. Çalışma alanında en yüksek YYS görülen alanlar kış mevsiminde sürekli sulanan araziler; yaz mevsiminde ise sulanmayan ekilebilir araziler, havaalanı ile sanayi ve ticari üniteler olarak tespit edilmiştir. YYS en düşük arazi sınıfları kış mevsiminde endüstri ve ticari üniteler ile sulanmayan ekilebilir araziler; yaz mevsiminde ise sürekli sulanan arazilerdir. Gerek kentsel yerleşim içinde gerek kentin yakın çevresinde bitki örtüsünün bulunduğu alanlarda yaz mevsiminde daha düşük, kış mevsiminde daha yüksek YYS gözlenmiştir. Sonuç olarak, yapılan analizler ve edilen bulgular doğrultusunda Eskişehir kentsel alanının tamamı için KIA etkisi tespit edilmemiştir. Kış mevsiminde kentsel yerleşim alanında KIA etkisine rastlanmamış, yaz mevsiminde ise askeri ve sivil havaalanları ile Organize Sanayi Bölgesi’nde KIA etkisi görülmüştür.The rapid increase in urban population leads to the establishment of new residential areas within cities. The expansion of urban settlements, along with industrial and commercial facilities driven by various needs, results in changes to land cover, an increase in impermeable surfaces, a reduction in green spaces, and the drainage of wetlands. Anthropogenic changes in land cover (LC) within urban areas disrupt the temperature balance of cities, causing certain urban locations to heat up more than their surroundings. In this thesis, changes in LC in the urban settlement and surrounding areas of Eskişehir, a city with a rapidly growing urban population, were identified, and their relationship with land surface temperature (LST) was examined. Furthermore, the areas exhibiting urban heat island (UHI) effects within the study area were determined. The study utilized CORINE land cover data from 1990, 2000, 2006, 2012, and 2018, and conducted LST and NDVI analyses using Landsat satellite imagery from the summer and winter seasons of the same years. The analyses and findings revealed that the most extensive land classes in the study area were permanently irrigated land and non-irrigated arable land. Over the study period (1990–2018), the largest spatial changes were observed in industrial and commercial units and non-irrigated arable land. In the study area, the highest LST values during winter were recorded in permanently irrigated lands, while during summer, they were observed in non-irrigated arable lands, the airport, and industrial and commercial units. The land classes with the lowest LST values were industrial and commercial units and non-irrigated arable lands in winter, and permanently irrigated lands in summer. Areas with vegetation, both within urban settlements and in their immediate surroundings, exhibited lower LST values during summer and higher values during winter. In conclusion, the analyses and findings indicated that the UHI effect was not observed across the entirety of the Eskişehir urban area. While the UHI effect was not detected in urban settlement areas during winter, it was observed during summer in the military and civilian airports and the Organized Industrial Zone.