SEYYİDÎ’NİN MANZUM AVÂMİL TERCÜMESİ

Abstract

Çeşitli sahalarda eser veren büyük Türk âlimi Birgivî Mehmed Efendi (öl. 981/1573)’nin nahiv ilmine dair Arapça olarak kaleme alınan el-Avâmilü’l-cedîd adlı eseri, Osmanlı medrese geleneğinde Arapça gramer öğretiminin en temel metinlerinden biri olarak asırlarca okutulmuş hem nahiv ilminin özlü bir özeti hem de dil öğretiminde vazgeçilmez bir kaynak olmuştur. Eser, özellikle anlaşılır üslubu ve sistematik yapısıyla şerh, haşiye ve tercüme faaliyetlerine konu olmuş, ezber kolaylığı sağlamak amacıyla manzum formlara da aktarılmıştır. Bu çalışma, XVII. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Seyyidî mahlasıyla eserler veren Seyyid Abdullah Efendi’nin Birgivî Mehmed Efendi’nin el-Avâmilü’l-cedîd’ine yaptığı manzum tercümeyi ele almaktadır. Çalışmada öncelikle el-Avâmil literatürü ve manzum tercüme geleneği hakkında bilgi verilmiş, ardından Seyyid Abdullah Efendi’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri değerlendirilmiştir. Makalenin esas kısmında, Seyyidî’nin Manzum Avâmil Tercümesi’nin yazma nüshaları tanıtılmış, şekil ve içerik özellikleri incelenmiştir. Tercümede didaktik kaygının ön planda olduğu, üslupta sadelik ve açıklığın gözetildiği, vezin ve kafiyede ise dikkatli bir kullanım sergilendiği tespit edilmiştir. Ayrıca, eserin nahiv öğretiminde pedagojik katkısı ve Osmanlı eğitim geleneği içindeki yeri vurgulanmıştır. Bu yönüyle Seyyidî’nin tercümesi hem dil öğretiminde hem de klasik Türk edebiyatında şiirin işlevsel kullanımını yansıtan önemli bir örnek niteliği taşımaktadır. Çalışmanın sonunda, söz konusu manzumenin tespit edilen dokuz nüshadan hareketle karşılaştırmalı metni neşre hazırlanmış ve literatüre kazandırılmıştır.The great Turkish scholar Birgivî Mehmed Efendi (d. 981/1573), titled el-Avâmilü’l-cedîd, written in Arabic on the subject of grammar, has been taught for centuries as one of the most fundamental texts in Arabic grammar instruction in the Ottoman madrasa tradition. It serves both as a concise summary of grammar and an indispensable resource for language instruction. The work, particularly notable for its clear style and systematic structure, has been the subject of commentaries, marginal notes, and translations, and has also been adapted into poetic forms to facilitate memorization. This study examines the poetic translation of Birgivî Mehmed Efendi's el-Avâmilü'l-cedîd by Seyyid Abdullah Efendi, one of the Ottoman scholars of the 17th century who wrote under the pen name Seyyidî. The study first provides information about the el-Avâmil literature and the tradition of poetic translation, followed by an evaluation of Seyyid Abdullah Efendi's life, scholarly personality, and works. In the main part of the article, the manuscript copies of Seyyidî's Manzum Avâmil Tercümesi are introduced, and their formal and content characteristics are examined. It is determined that didactic concerns are at the forefront of the translation, simplicity and clarity are observed in the style, and careful use is made of meter and rhyme. In addition, the pedagogical contribution of the work to the teaching of grammar and its place in the Ottoman educational tradition are emphasized. In this respect, Seyyidî's translation is an important example of the functional use of poetry in both language teaching and classical Turkish literature. At the end of the study, a comparative text was prepared for publication based on the nine manuscripts of the poem in question and added to the literatüre.