{-DI} Ekinin Kökeni Üzerine Düşünceler

Abstract

Türkçede ekler, görev ve fonksiyonlarının yanı sıra köken bakımından da incelemelerin odak noktasında bulunmaktadır. Nitekim eklerin kökenine ilişkin pek çok çalışmanın günümüze kadar yapılageldiği görülmektedir. İlgili duruma istinaden bu çalışmada, bilinen geçmiş zaman ekinin kökeni incelenecektir. Türkçenin bildirme kipleri arasında yer alan {-DI} ekinin kökeni üzerine O. Böhtlingk (1851)’den beri pek çok Türkolog görüş ve düşünce ifade etmiştir. İlgili ekin kökenine dair belirtilen etimoloji denemelerinin hayli çeşitli olması, konuya ilişkin fikir birliği sağlanamadığı ve literatürde hâlâ bir tartışma bahsi olarak varlığını sürdürdüğüne işaret etmektedir. Öte yandan ekin kökeni hakkında birbirinden epeyi farklı görüşler ifade edilmesine karşın bunlardan iki tanesinin ön plana çıktığı görülmektedir: I. ‘Fiilden isim yapım eki {-D}+iyelik eklerinin’ birleşimiyle oluşmuştur; II. {-DIk} sıfat fiil ekinden gelmektedir. Bu çalışmada, yeni bir köken önerisinde bulunmaktan ziyade ikinci görüşün doğruluğu savunulacak ve birinci görüşü savunan araştırmacıların hangi noktaları aydınlatmaları gerektiği üzerinde durulacaktır. Ekin kökenine ilişkin ortaya çıkan belirsizliğe cevap verebilmek için öncelikle ekin menşei üzerine yapılan değerlendirmeler kısaca gözden geçirilecek, ardından kendi görüş ve düşüncelerimiz belirtilecektir.