MU’TEZİLE KELÂMINDA BİR HAK EDİŞ OLARAK İVAZIN İLAHÎ VE İNSANÎ YÖNÜ

Abstract

Elem, insanoğlunun idrak ettiği ve şahit olduğu bir duygudur. Öyle ki insan dünyada, sebepleri farklı birçok acı ve felakete tanık olmaktadır. İlahi kaynaklı hastalık, sakatlık, musibetlerin yanı sıra hemcinsinin etkin olduğu zulüm ve haksızlıklara da maruz kalmaktadır. Kuşkusuz bütün bunların adli ilahî gereği bir karşılığı olmalıdır. Elemleri iyi yapan bu bedel, Mu’tezile teolojisinde ivaz olarak ifade edilmektedir. Kulun Allah üzerinde veya kulun kul üzerinde bir hakkı olarak ivaz, Mu’tezilî düşüncede Allah’a tazmini vacip olan bir fiildir. Zulüm ve elemin bedelinin ödenmesi ve yapılan kötülüğün kimsenin yanına kar kalmaması, kötülüğün ontolojik, bireysel ve sosyolojik varlığına dair makul bir izahtır.