18. Yüzyıl’da Batı Afrika’da Osman b. Fûdi’nin Bid’atlerle Mücadele ve Sünneti İhyâ Hareketi

Abstract

Hz. Âdem (as) ile başlayan Hak din kavramı, sonrasında yaşanan dinin tahrifi ve dinin ihyası için gönderilen her bir peygamber, temelinde tevhit inancını hâkim kılmayı esas almıştır. Dinin tekâmülü ise peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed (sav) ve ona indirilen Kur’an ile tamamlanmıştır. Kıyamete kadar geçerli olan bu düzenin korunması ise dinin tahrifini önlemekle mümkün olacaktır. Kur’an’ın korunacağı el-Hicr, 15/9 ayetiyle Allah’ın garanti ettiği bir husus olmakla beraber dinin ikinci ana kaynağı olan sünnetin korunması görevi Hz. Peygamber (sav)’in hadislerinde, kendisinden sonra peygamber varisi olarak nitelendirilen muhakkik âlimlere verilmiştir. Hz. Peygamber (sav) ise ümmetini din adına sonradan ihdas edilen bid’atlardan sakındırmış, bunlarla mücadele kapsamında tarih boyunca âlimler de sünneti ihya çalışmalarının yanında, bid’atları ortaya koyan çeşitli eserler meydana getirmişlerdir. Bu konuda, bulunduğu bölgede özellikle sünneti ihya ve bid’atlerden sakındırma hareketinin önderi olan Osman b. Fûdî, konuya dair incelediğimiz “İhyâu’s-sünne” eseriyle, içinde yaşadığı toplumda sünnete ittibanın zorunluluğunu ve bid’atların ortadan kaldırılmasının gerekliliğini ortaya koymayı amaçlamış, bulunduğu toplumda İslami bilgi ve kültürün yerleşmesi için mücadele etmiştir. Bununla beraber ilerleyen dönemlerde ortaya çıkan çağdaş İslâmî akımlar, ulaşım ve iletişim imkânlarının artmasıyla, ortaya çıktığı ve yayıldığı farklı bölgelerdeki Müslüman toplumları ve dini liderleri farklı şekilde etkisi altına almış ve sünneti ihya hareketlerinin fikri boyutunu etkilemiştir. Çalışmamıza konu olan eser, bulunduğu toplumun önderi olup insanları dinin özüne dönmeye çağıran Şehu Osman’ın da ilminin temelini oluşturan kaynakları öğrenebilmemiz açısından bize yol göstermektedir. Osman b. Fûdî’yi ve onun ilmi görüşlerini yansıtan bu eserini incelemek; bizler için bu âlimin İslami çizgisini anlamanın yanında, Batı Afrika Müslüman toplumundaki uygulamalara bakarak günümüze uzanan bid’atlar ve sünnetin ihyası çalışmalarını görmek açısından kaynak oluşturacaktır.