KIBRIS KALELERİNİN KEŞİF DEFTERLERİ VE KALELERİN TAMİRİ (OSMANLI DÖNEMİ)

Abstract

Geleneksel Ortaçağ şehirleri surlarla çevrilidir. Ateşli silahların gelişmesi ve topun kullanılmasıyla savunma stratejilerinde bazı değişiklikler olmuştur. Bu değişikliklerden biri de surların etrafında savunmayı daha erken başlatabilmek için tabyaların inşa edilmesidir. Kıbrıs adasının savunması için Lefkoşa, Magosa, Tuzla, Leymason, Baf ve Girne kaleleri yapılmıştır. Osmanlı Dönemi'nde de bu kalelerin etrafında tabyaların inşa edildiği anlaşılmaktadır. Bu yüzyılda Kıbrıs'taki kalelerde bulunan top ve mühimmatın sayımları yapılmıştır. Bu sırada kale etrafındaki kale limanlarının temizlenmesi, harab olan kısımlarının yeniden inşa ve tamiri ile kalelerin bakım ve onarımı için bir heyet tarafından keşif defterleri hazırlanmıştır. Keşif defterlerinde, kalelerin mimari yapısı, bölümleri, kullanılan alanlar ve yapı malzemeleri ile malzeme türleri hakkında ayrıntılı listeler bulunmaktadır. Bu çalışmada Kıbrıs Vakıflar İdaresi Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunan kale keşif defterlerinde bulunan veriler kullanılmıştır. Bu kapsamda, Kıbrıs kalelerinin mimari ve fiziki durumu, o dönemde kullanılan malzeme türleri, kalelerin tamiri için ahaliden yardım toplanması, kalelerde bulunan eski topların eritilip yeni top imal edilmesi için Tophane-i Amire'ye gönderilmesi gibi detaylı veriler ele almıştır.

Kıbrıs, Akdeniz'in ortasında önemli bir ticaret ve medeniyet adasıdır. Tarih boyunca birçok millete mensup insanlar ada üzerinde barış içerisinde yaşamış, ticaret yapmış, deniz ticaretinin önemli merkezlerinden birisi olmuştur. Akdeniz'in ortasında bir ada olması nedeniyle, tarih boyunca adada yaşayan kavimlerce güvenlik ve savunmaya yönelik önlemler alınmıştır. Bu önlemlerin başında, adada yaşayan insanların güven içerisinde yaşayabilecekleri yerleşim yerlerinin oluşturulması ve gerektiğinde dışarıdan gelecek saldırılara karşı adanın savunulması gelmektedir. Çalışmamızda Kıbrıs adasında bulunan ve Osmanlı Devleti'nin 1571 yılında adayı fethetmesiyle birlikte adada yaptığı imar faaliyetlerinden kalelere ve kale tamirlerine değinilecektir. "Kıbrıs Kalelerininin Keşif Defterleri ve Kalelerin Tamiri" adlı çalışmamızın ana kaynağı, Kıbrıs Şeriye Sicilleri'nde bulunan "Kale Keşif Defterleri"dir. Amacımız, Kıbrıs kaleleri ile ilgili tarihi bazı bilgileri ana kaynaklarından yola çıkarak ortaya koymak, kalelerin tamirleri esnasında keşif defterlerinde kaydedilen yer, mevki ve teknik tabirlere dikkati çekmek ve kalelerin burç ve tabya isimleriyle ilgili toplu bir listeyi ortaya çıkartmak olmuştur. Bunun için öncelikle "kale" tabirinden yola çıkılarak kalelerin bölümleri, stratejik özellikleri açıklanacak, Kıbrıs kalelerinin tamiriyle ilgili yapılan keşiflerin kayıtlı olduğu defterler incelenecek ve kale tamirleriyle ilgili bilgi verilecektir.