TABİB MUHAMMED BİN HASAN’IN İLM-İ TIBB ADLI ESERİ: İÇERİĞİ, TIBBÎ TERMİNOLOJİSİ VE KELİME İSTATİSTİĞİ

Abstract

10. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan batıya göç eden Oğuz boylarına mensup toplulukların, 12. yüzyılın sonlarında kendi lehçelerine dayalı olarak Anadolu’da kurup geliştirdikleri edebî yazı diline Eski Anadolu Türkçesi adı verilmektedir. Bu terim yerine, belirtilen lehçeyi karşılamak için farklı dönemlerde Eski Osmanlıca, Eski Türkiye Türkçesi, Eski Oğuz Türkçesi terimleri de kullanılmıştır. Bu dönem aynı zamanda, Anadolu ve Rumeli bölgesinde, Oğuz-Türkmen lehçesi temelinde kurulup gelişmiş olan Türk yazı dilinin 13-15. yüzyılları kapsayan ilk dönemi olarak tanımlanır (Gülsevin ve Boz 2010: 1). 13-15. yüzyıllar arasını kapsayan Eski Anadolu Türkçesi döneminde ve Osmanlı Türkçesi dönemini teşkil eden 15-19. yüzyıllar arasında, Anadolu sahasında birçok farklı konuda pek çok el yazması eser telif ve tercüme edilmiştir. Telif edilen eserler içerik bakımından incelendiğinde, bu dönemde çoğunlukla dinî ve edebî metinlerin ağırlıklı olduğu görülür. Bununla birlikte belirtilen dönemde tıp ve eczacılık alanlarının kapsamına giren konularda telif edilen eserler de azımsanamayacak sayıdadır. Bu eserler arasında zikredilmesi gereken tıp konulu yazmalardan biri de bu çalışma kapsamında ele aldığımız İlm-i Tıbb adlı eserdir. Tabib Muhammed bin Hasan tarafından kaleme alınan eser; özellikle kelime kadrosu, fonetik ve morfolojik özellikleri bakımından bu dönem eserleri arasında zikredilmelidir. Bu çalışma kapsamında, Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış tıp metinleri arasında mühim bir yere sahip olduğu düşünülen İlm-i Tıbb adlı eser, etraflıca tanıtılmış; içeriği ve terminolojisi bakımından incelenmiş; eserde kullanılan kelimelerin etimolojik açıdan istatistikleri tespit edilmiş; eserin EAT dönemi tıp yazmaları içerisindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmıştır. Eserin incelenmesinde, içeriğinin tanıtılmasında ve terminolojik istatistiğinin tespitinde, Ağustos/2012’de yüksek lisans tezi olarak hazırlamış olduğumuz çalışma kapsamında yer alan çeviriyazılı metin ve istatistik sonuçları kullanılmıştır. Çalışmamızın bizden önce bu alanda yapılan çalışmalara bir katkı sağlayacağını; daha sonraki dönemlerde tıp alanında ve tıp yazmaları üzerinde çalışma yapacak olanlara faydalı olacağını umuyoruz.