Analitik Hiyerarşi Süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanarak Eşen Çayı Havzası’nda Taşkın Riski Değerlendirmesi ve Haritalandırılması

Abstract

Bu çalışmada, Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı Analitik Hiyerarşi Süreci'ne dayalı çok kriterli karar verme tekniği kullanılarak Eşen Çayı Havzası’ndaki olası sel ve taşkın olaylarının değerlendirmesi ve taşkın duyarlılık haritasının oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda ilk olarak taşkın olaylarının meydana gelmesinde etkili olan fiziki ve beşerî coğrafi faktörler değerlendirilmiştir. Sonrasında ArcMap 10.5 programında taşkın riskinin kapsamlı bir şekilde sunulabilmesi için AHS’ye dayalı veri setleri oluşturulmuştur. Bu veri seti içerisinde akarsuya yakınlık, yükseklik, eğim, bakı, arazi kullanımı, yağış, toprak ve jeoloji özellikleri olmak üzere 8 kriter değerlendirilmiştir. Bu kriterlerin analizi sonucunda elde edilen taşkın risk modeli verilerine göre Eşen Çayı Havzası’nda Eşen Çayı, Akçay ve Karaçay’ın vadi tabanları ile Eşen Ovası çok yüksek riskli taşkın alanları olarak dikkat çekmektedir. Toplam havza alanı içerisinde yüksek riskli ve çok yüksek riskli alanların payının yaklaşık olarak %37 olduğu düşünüldüğü zaman taşkın riskli yerlerin göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir paya sahip ve dikkatle izlenmesi gereken alanlar olduğunu söylemek mümkündür. Bu alanlarda yaşanabilecek taşkınlar, daha önceki yıllarda olduğu gibi birçok can kaybının yaşanmasına ve havza ekonomisi için önem arz eden tarım ve turizm faaliyetlerinin sekteye uğramasına neden olacaktır. Son olarak, elde edilen taşkın modelinin doğruluğu, son yıllarda havza içerisinde yaşanan önemli taşkın olaylarının gözlemleriyle de ortaya konulmuştur.This study aims to evaluate potential flood events and develop a flood risk map for the Esen River Basin using the Geographic Information System-based Analytic Hierarchy Process (AHP) as a multi-criteria decision-making technique. In this context, both physical and human geographical factors contributing to flood events were initially assessed. Subsequently, datasets based on the Analytic Hierarchy Process were created using ArcMap 10.5 to comprehensively present flood risk. The dataset includes eight criteria: proximity to watercourses, elevation, slope, aspect, land use, precipitation, soil, and geological characteristics. The flood risk model derived from the analysis of these criteria identifies the valley floors of the Esen River, Akçay, and Karaçay, as well as the Een Plain, as areas with very high flood risk. Given that approximately 37% of the total basin area falls within high and very high-risk zones, it is clear that these flood-prone areas represent a significant portion that cannot be overlooked and must be carefully monitored. Floods in these areas, as has occurred in previous years, could lead to considerable loss of life and disrupt agricultural and tourism activities crucial to the basin's economy. Finally, the accuracy of the flood model was validated through observations of significant flood events that have occurred in the basin in recent years.