Yukarı Porsuk Bölgesi Kalkolitik Dönem yontmataş alet endüstrisi

Abstract

“Porsuk Kültürü” Erken Kalkolitik Dönemde şekillenmeye başlayarak Geç Kalkolitik başlarına kadar devam eden, ilk tanımlamasının Turan Efe tarafından Orman Fidanlığı kazıları ile yapıldığı bir kültürdür. Porsuk Çayı’nın oluşturduğu vadi içerisinde bulunan yerleşimlerin oluşturduğu İç Batı Anadolu’daki bu kültüre ait yerleşimlerin çoğu bugün Eskişehir il sınırları içerisinde kalmaktaysa da bölgede yapılacak çalışmalar ile bunlarınsayısının artacağı görülmektedir. Asmainler, Kanlıtaş, Kes Kaya, Orman Fidanlığı, Asarkaya gibi bu kültürün etkilerinin görüldüğü yerleşmeler sadece Yukarı Porsuk Vadisi’nde görülebilen yerleşimlerdir. Bu vadideki yerleşimlerin ve çevresinin büyük olasılıkla Porsuk Kültürünün çekirdek bölgesini oluşturduğu anlaşılmaktadır. Bölgenin iyi araştırılmış yerleşimlerinden Kanlıtaş Höyük örneğinde görüldüğü gibi çeşitli tipte kayaçların taş alet üretiminde kullanılmış olması bölgenin değişik kayaç tipleri bakımından zengin olduğunu ve Kanlıtaş halkının da yakın çevrelerini çok iyi tanıdığını göstermektedir. Tarihöncesi kültürlerin sosyolojik ve ekonomik geçimliklerinin tanımlanmasında oldukça önemli bir yeri olan yontmataş aletlerin, Kalkolitik Dönem’de İç Batı Anadolu’da Yukarı Porsuk kültür bölgesi içerisinde Kanlıtaş Höyük, Orman Fidanlığı, Aslanapa, Keskaya gibi yerleşmelerdeki durumunu ortaya koymak ve bu yerleşmeler arasında karşılaştırma yaparak İç Batı Anadolu Kalkolitik Dönem yontmataş alet endüstrisi hakkında araştırmalarda bulunmak bu tezin kapsamındadır. Yine bu kapsamda yontmataşların teknik açıdan incelenerek, hammadde ve tipolojik açıdan değerlendirilmesi ve ortaya çıkan sonuçların yerleşmeler arasındaki ilişkiye dair veriler üretmesi amaçlanmaktadır. Bölgedeki bu ortak kültürü paylaşan yerleşmelerin yontmataş buluntularının dışında, yerleşim yeri seçimi ve yerleşim şekli gibi ortak özelliklere de sahip olması dikkat çekmektedir. Bu yerleşmelerden Kanlıtaş Höyük ve Orman Fidanlığı ova düzlüğünde yükselen dik kayalıkların sırtına kurulan yerleşmeler olarak dönemin tipik yerleşim tarzına örnek teşkil eder. Paleolitik Dönem’in varlığını gösteren buluntular arasında Kuzfındık Barajı çevresinde tespit edilen çakmaktaşı alet tiplerinin elde edilmesi ve taş aletlerin patinalarının durumu dikkat çekmektedir. Bu bulgular İç Batı Anadolu için nadir ve önemlidir.

Orman Fidanlığı kazılarında Erken Kalkolitik Dönemden Geç Kalkolitik Çağa kadar kesintisiz olarak 7 tabaka tespit edilmiştir. Orman Fidanlığı I-V katları arasındaki daha erken evrelerde yontmataş aletlerin yoğunluğu yonga teknolojisine aittir ve Kanlıtaş Höyük ile çağdaş olan tabakalar da bunlardır. Daha geç evrelere ait olduğu anlaşılan VI ve VII evrelerinde farklı bir hammaddenin yerleşmeye gelmesiyle birlikte teknolojinin de değişerek dilgi ağırlıklı olduğu görülmektedir. Kanlıtaş Höyük’ten elde edilen yontmataş alet endüstirisine ait buluntular Orman Fidanlığı yerleşmesinin çok üstündedir. Bu sadece kazıların sistematik ve daha uzun süreli olması ile alakalı değildir. Kanlıtaş Höyük yerleşmesinin çevresindeki hammadde kaynaklarının bolluğu, burada yüksek miktarda yontmataş üretiminin yapılmasına neden olmuştur. 2013-2018 yılları arasında yapılan kazılarda 7716 adet yontmataş buluntu elde edilmiştir. Buluntuların incelenmesi ile yonga teknolojisinin Orman Fidanlığı yerleşmesinde görüldüğü gibi erken evrelerde daha yoğun olduğu görülmüşse de, Kanlıtaş Höyük genel olarak dilgi teknolojisi ağırlıklı bir yerleşimdir.“Porsuk Culture” is a culture that began to take shape from the Early Chalcolithic Period and continued until the beginning of the Late Chalcolithic Period, and was first defined by Turan Efe with the excavations at the Orman Fidanlığı. Although most of the settlements belonging to this culture in the Inner Western Anatolia, which are located in the valley formed by the Porsuk Stream, remain within the borders of Eskişehir today, it is seen that their number will increase with the studies to be carried out in the region. The settlements where this culture are seen, such as Asmainler, Kanlıtaş, Kes Kaya, Orman Fidanlığı, Asarkaya, are the only settlements that can be seen in the Yukarı Porsuk Valley. It is understood that the settlements in this valley and its surroundings most likely constitute the core area of the Porsuk Culture. As can be seen in the example of Kanlıtaş Mound, one of the well-researched settlements of the region, the fact that various types of rocks were used in stone tool production shows that the region was rich in terms of different rock types and that the people of Kanlıtaş knew their immediate surroundings very well. This thesis aims to reveal the status of chipped stone tools, which have a very important place in defining the sociological and economic subsistence of prehistoric cultures, in settlements such as Kanlıtaş Mound, Orman Fidanlığı, Aslanapa, Keskaya in the Yukarı Porsuk culture region in Central Western Anatolia during the Chalcolithic Period, and to conduct research on the chipped stone tool industry of the Central Western Anatolian Chalcolithic Period by making comparisons between these settlements. Again, within this scope, it is aimed to examine the chipped stones technically, evaluate them in terms of raw material and typology, and produce data on the relationship between the settlements from the obtained results. It is noteworthy that the settlements that share this common culture in the region have common characteristics such as settlement selection and settlement type, in addition to the chipped stone findings. Kanlıtaş Mound and Orman Fidanlığı constitute examples of the typical settlements of the period as founded on the slopes of steep cliffs in the vallleys. Among the findings indicating the existence of the Paleolithic Period, the flint tool types detected around the Kuzfındık Dam and the patina of the stone tools are noteworthy. These findings are rare and important for Inner Western Anatolia. 7 layers were identified continuously from the Early Chalcolithic to the Late Chalcolithic Age in the Orman Fidanlığı excavations. In the earlier stages between the Orman Fidanlığı I-V layers, the density of the chipped stone tools belongs to the flake technology and these are the layers contemporary with Kanlıtaş Mound. In the VI and VII stages, which are understood to belong to the later stages, it is seen that the technology changed with the settlement of a different raw material and became blade-dominant. The findings belonging to the chipped stone tool industry obtained from Kanlıtaş Mound are far above those of the Orman Fidanlığı settlement. This is not only related to the systematic and longer duration of the excavations. The abundance of raw material sources around the Kanlıtaş Mound settlement has led to the production of high amounts of chipped stone here. During the excavations carried out between 2013 and 2018, 7716 chipped stone artifacts were obtained. Although the examination of the artifacts showed that the flake technology was more intense in the early stages, as seen in the Orman Fidanlığı settlement, Kanlıtaş Mound is generally a settlement where blade technology is predominant.