Özbekistan’da Avrasya Ekonomik Birliği Tartışmaları

Abstract

İlk olarak Nazarbayev’in 1994 Rusya ziyaretinde Avrasya Birliği'ni tek bir ekonomik alan ve ortak savunma politikası temelinde kurma fikrini ileri sürmesinden sonra Gümrük Birliği Anlaşması, Avrasya Ekonomik Topluluğu, Ortak Ekonomik Alan Anlaşması gibi yapılanmalar sonucu 1 Ocak 2015 yılında Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ortaya çıkmıştır. Rusya’nın SSCB’yi yeniden diriltmesi olarak eleştirilen AEB’de kararlar büyük oranda oy birliği alınmaktadır. Bu sebeple AEB’ye katılma taraftarı olanlar ekonomik kazançlara odaklanılmasını gerektiğini vurgularak birliğin hegomanik bir yapısının olmadığını ileri sürmektedir. AEB son dönemde Singapur, İran, Sırbıstan gibi ülkelerle yaptığı anlaşmalarla etkinlik alanını genişletmektedir. Ukrayna, Gürcistan ve Tacikistan gibi birliğin daha önceki yapılanmalarında yer alan ülkelerin birliğe katılmaması nedeniyle Özbekistan’ın birliğe katılması daha da önemli hale gelmiştir. Özbekistan, Kerimov zamanında ulusal egemenliği tehlikeye sokacağı gerekcesiyle AEB’ye katılmamıştır. Kerimov, ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlık olmaz diyerek tercihini ortaya koymuştur. Özbekistan’da Kerimov sonrası yönetimi devir alan Mirziyoyev ise, Dünya Ticaret Örgütüne gözlemci ülke olarak katılmanın yanı sıra ve AEB gibi avantaj ve dezavantajları konusunda çalışmalar başlatmıştır. Özbekistan’ın AEB’ye katılımı konusu, Ekim 2019’da Rus Parlamentosunu Konsey Başkanı Valentina Matviyenko’nun Özbekistan ziyaretine kadar olağan bir şekilde yürürken, söz konusu ziyaret sonrası tartışmalar artmıştır. Ekonomistlerin ağırlıklı olarak katılma taraftarı olduğu görülse de üyelik konusunda bir fikir birliği oluştuğunu söylemek zordur. Çok yakın bir tarihte Özbekistan’ın AEB’ye katılım kararı alacağı beklenmemekle birlikte AEB ile serbest ticaret anlaşması yapması veya gözlemci ülke olarak katılma talebinde bulunması söz konusu olabilir. AEB’ye katılım konusunda nihai kararı verecek olan ve bu konuda herhangi bir fikir birliğinin oluşmasına ihtiyacı olmayan Mirziyoyev’in sürpriz bir şekilde AEB’ye katılma kararı alması da her zaman ihtimal dâhilindedir.