Maarif Salnameleri Işığında Beyrut Vilayetinde Rüşdiye Mektepleri (1898-1903)

Abstract

Bu çalışma Osmanlı Devleti’nin son döneminde Beyrut vilayetindeki rüşdiye mekteplerinin faaliyetlerini Maarif Salnamelerinin sunduğu resmî veriler temelinde incelemektedir. 1898-1903 yılları arasında yayımlanan Maarif Salnameleri esas alınarak Beyrut merkez ve bağlı sancaklarda tesis edilen rüşdiye mektepleri, bu kurumlarda görev yapan öğretmen kadroları ve öğrenci sayıları ayrıntılı biçimde analiz edilmiştir. Erkek ve kız rüşdiyeleri, taşrada modern eğitim anlayışının toplumsal karşılığını ortaya koyacak şekilde ayrı başlıklar altında değerlendirilmiş; Beyrut Askerî Rüşdiyesi ise devletin taşrada askerî ve idarî kadrolar yetiştirme politikasının bir örneği olarak ele alınmıştır. Elde edilen bulgular öğretmen kadrosundaki istikrar veya dalgalanmaların eğitimin sürekliliği üzerindeki etkilerini, öğrenci mevcudundaki değişimlerin toplumsal taleple ilişkisini ve vilayet düzeyinde ortaya çıkan idarî farklılaşmaları ortaya koymaktadır. Bu çerçevede hem idarî merkez konumu hem de kozmopolit nüfus yapısı itibarıyla Beyrut Vilayeti Osmanlı taşrasında eğitimin kurumsallaşma düzeyi, öğretmen-öğrenci dengesi ve toplumsal algısı bakımından dikkat çekici bir örnek teşkil etmektedir. Maarif Salnamelerinin sunduğu ayrıntılı istatistikî veriler Osmanlı’nın eğitim alanındaki modernleşme çabasının taşradaki tezahürlerini anlamak için önemli bir analiz zemini sunmaktadır.

This study examines the activities of rushdiyah schools in the Beirut province during the late Ottoman period, based on the official data provided by the Maarif Salnameleri (Educational Yearbooks). Using the volumes published between 1898 and 1903, the research examines in detail the rushdiyah schools established in Beirut’s center and its affiliated districts, focusing on their teaching staff and student numbers. Boys’ and girls’ rushdiyahs are evaluated separately to reveal the local reflections of modern educational practices, while the Beirut Military Rushdiyah is discussed as an example of the state’s policy of training military and administrative cadres in the provinces. The findings demonstrate how the stability or fluctuation of teaching staff affected educational continuity, how changes in student enrollment were linked to societal demand, and how administrative differences emerged across the province. In this context, Beirut province, with its status as an administrative center and its cosmopolitan demographic structure, stands out as a notable example for understanding the institutionalization of education, the teacher-student balance, and local perceptions of schooling in the Ottoman periphery. The detailed statistical data provided by the Maarif Salnameleri offer a significant basis for analyzing how the Ottoman Empire’s modernization efforts in education were reflected at the provincial level.