Türkiye'de yapılan deneysel arkeoloji uygulamaları: Boncuklu Höyük'de ateş kullanımı üzerine deneysel bir çalışma

Abstract

Bu çalışma, Türkiye sınırları içerisinde gerçekleşen ve prehistorik dönemler kapsamında yürütülen deneysel arkeoloji çalışmaları üzerine oluşturulmuş ve daha sonra tarafımızca prehistorik dönemlerde ateş kullanımına yönelik olarak yapılan deneysel arkeoloji çalışması ile tezin ana hattı belirlenmiştir. İlk olarak deneysellik, deneysel arkeoloji ve onun tarihçesi hakkında tartışmalara değinilmiş ve terminoloji hakkında bir altlık oluşturulmuştur. Buna yönelik olarak Arkeolojik veriler esas alarak, bilimsel sorular çerçevesinde ve bilimsel yöntemler ile çalışan deneysel arkeoloji uygulamaları, bu niteliklere sahip olmayan diğer çalışmalardan ayrıştırılmıştır. Deneysel arkeoloji başlığı altında incelenen çalışmaların, bilimsel bir nitelik taşıyıp taşımadığına değinilmiştir. Görsel faaliyetler, eğitim faaliyetleri, canlandırma faaliyetleri gibi bu ve buna benzer amaçlar taşıyan çalışmalar ise Sosyal Arkeoloji olarak değerlendirilmeye alınmıştır. Böylelikle Türkiye’de, deneysel arkeoloji adı altında yapılan her türlü faaliyet tez kapsamında belirlenen kriterler doğrultusunda sınıflandırılmıştır. Bu bölüm sonrasında prehistorik dönemlerde ateş kullanımı ve duman örüntülerini gözlemleme üzerine yapılan deneysel çalışmalar öncesinde ateş kullanımının kökenine ve hominidler tarafından nasıl kullanılmaya başlandığına değinilmiştir. Daha sonra tarafımızca yapılan deneysel arkeoloji çalışmaları bölümüne geçilmiştir. Bu çalışmalar, Boncuklu Höyük’teki deneysel replika evler içinde ve dışında sürdürülmüştür. Arkeolojik veriler kapsamında ev içi ve açık alanda bulunan ocak yerlerinde, yakılan ateşin nasıl kullanıldığı ve duman örüntülerini gözlemleme üzerine yapılan çalışmalar detaylı bir şekilde sunulmuştur. Tezin bu bölümünde ateş kullanımına yönelik yapılan deneysel çalışmalara ayrıntılı bir biçimde değinilmiştir. Bu bağlamda deneysel evler içinde yapılan çalışmalarda Boncuklu Höyük’te özellikle farklı yakacak hammaddelerin yapı içinde ısı, ışık, kalori ve duman gibi unsurlar bağlamında değişkenlik gösterdiği anlaşılmıştır. Buna ek olarak kullanılan yakacak miktarının alev boyutlarına ve oluşan duman yoğunluğu üzerinde belirleyici olan etkisini kontrol altına almak için Neolitik Çağ insanlarının yapı içinde bazı yapısal düzenlemeler yaparak etki azaltıcı önlemler almış olabilecekleri anlaşılmıştır. Ateş, kullanımı basit gibi görünen fakat bir dizi tecrübe ile şekillenen bir faaliyet olarak gözlemlenmiştir.This M.A. thesis study is based on the Experimental Archaeology studies carried out within the borders of Turkey and carried out within the scope of prehistoric periods, and then the main line of the thesis was determined with the Experimental Archaeology study on the use of Fire in the prehistoric periods. Firstly, discussions on Experimentalism, Experimental Archaeology and its history are presented and a background on terminology is established. For this purpose, Experimental Archaeology practices, which are based on archaeological data, work within the framework of scientific questions and scientific methods, are differentiated from other studies that do not have these qualities. The studies examined under the heading of Experimental Archaeology are mentioned whether they have a scientific quality or not. Studies with these and similar purposes, such as demonstration activities, educational activities, reenactment activities and profit-oriented activities, are evaluated as Social Archaeology. Thus, all kinds of activities carried out in Turkey under the name of Experimental Archaeology are classified in line with the criteria determined within the scope of the thesis. After this section, the origin of fire use and how it was started to be used by hominids before the experimental studies on the observations of fire use and smoke patterns in the prehistoric periods were mentioned. We then move on to the Experimental Archaeology studies conducted by us. These studies were carried out inside and outside the experimental replica houses at Boncuklu Höyük. Within the scope of the archaeological data, the studies on how the fire was used and the observation of smoke patterns in the hearths inside and outside the house are presented in detail. In the last part of the thesis, the experimental studies on the use of fire are discussed in detail. In this context the studies carried out in the experimental houses, it has been understood that the different fuel raw materials, especially in the Boncuklu Höyük, vary in the context of elements such as heat, light, calories, and smoke. In addition, it has been understood that Neolithic people may have taken some mitigation measures by making some structural arrangements in the building in order to control the effect of the amount of fuel used on the flame sizes and the smoke density. Fire has been observed as an activity that seems simple to use but is shaped by a series of experiences.