Sürdürülebilir kalkınma bağlamında Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinin CRITIC tabanlı GİA yöntemi ile performanslarının değerlendirilmesi

Abstract

İnsanoğlu var olduğundan bu yana temel ihtiyaçlarını doğal kaynakları kullanarak karşılamaktadır. Ancak, Sanayi Devrimi’yle birlikte değişen üretim ve tüketim kalıpları beraberinde çevre sorunlarında da artışa yol açmıştır. 1960’lı yılların sonunda ekolojik dengenin bozulduğunun fark edilmesiyle birlikte, çevre konusuna odaklanılmış ve bu doğrultuda çözüm arayışları başlamıştır. 1972 yılında Birleşmiş Milletler Stockholm Konferansı ile temelleri atılan sürdürülebilir kalkınma anlayışının terimsel kullanımı ilk kez 1987 yılında yayımlanan “Brundtland Raporu” ile gerçekleştirilmiş ve resmi tanımı literatüre geçmiştir. Bu süreci takiben, günümüze kadar çevre konusuna yönelik ülkeler birçok adım atmış ve bu anlamda bazı gelişmeler izlenmiştir. Bu bağlamda, çalışmada, 2012-2022 yılları arası mevcut verilerin ortalamaları alınarak Türkiye ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri; sürdürülebilir kalkınma bağlamında seçilen yirmi kriter; beş ekonomik, yedi sosyal ve sekiz çevresel boyuta ayrılarak ayrı kategorilerde ve daha sonra birlikte analiz edilmiş ve performansları değerlendirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda kriterlere ait veriler OECD, EUROSTAT ve Sürdürülebilir Kalkınma Raporundan elde edilerek Çok Kriterli Karar Verme Tekniklerinden olan CRITIC (Criteria Importance Through Intercriteria Correlation) ve GİA (Gri İlişkisel Analiz) yöntemlerine tabii tutulmuştur. İlk olarak objektif kriter ağırlıklandırma yöntemi olan CRITIC yöntem ile kriterlerin önem ağırlıkları belirlenmiştir. Daha sonra birçok kriter ve alternatifin eş zamanlı varlığı söz konusu olduğu durumlarda karar problemlerinin çözülmesi ve ülkelerinin performans sıralamalarının yapılması için GİA yöntemi uygulanmıştır. Yirmi kritere aynı anda bu yöntemlerin uygulanmasıyla elde edilen toplam değerlendirme bulgularına göre en etkin politikalar oluşturarak, ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan sürdürülebilir kalkınma hedeflerine yönelik daha yakın performans sergileyen ilk beş ülke Macaristan, İsveç, Portekiz, Çekya ve Letonya olarak belirlenmiştir. Diğer yandan, elde edilen bulgulara göre sürdürülebilir kalkınma hedeflerine yönelik en düşük performans gösteren beş ülke ise Yunanistan, Hollanda, Estonya, Türkiye ve İrlanda olarak saptanmıştır. Bu ülkeler, sürdürülebilir kalkınma kapsamında uygulamakta oldukları politikalarını daha fazla geliştirmesi gereken ülkeler içerisinde yer almaktadır.Humanity has been meeting its basic needs using natural resources since its existence. However, the increase in production and consumption patterns that changed with the Industrial Revolution led to an increase in environmental problems. With the recognition of the deterioration of the ecological balance at the end of the 1960s, the focus on the environment and the search for solutions in this direction began. In 1972, the United Nations Stockholm Conference laid the foundations of sustainable development, and the first use of the term was realized with the "Brundtland Report" published in 1987, and its official definition was included in the literature. Following this process, countries have taken many steps and made progress on environmental issues until today. In this context, in this study, Turkey and the European Union (EU) countries were analyzed and their performances were evaluated by taking the averages of the available data for the period 2012-2022; twenty criteria selected in the context of sustainable development were divided into five economic, seven social and eight environmental dimensions in separate categories and then analyzed together. The performances of 22 EU countries and Turkey in the context of sustainable development were assessed by excluding the countries with missing criteria from the scope of the study. For this purpose, the criteria data were obtained from the OECD, EUROSTAT, and Sustainable Development Report and subjected to CRITIC and GIA methods, which are multi-criteria decision making techniques. First, the importance weights of the criteria were determined by the CRITIC method, which is an objective criteria weighting method. Then, in the case of the simultaneous existence of many criteria and alternatives, the GIA method was applied to solve decision problems and rank countries’ performance. Twenty criteria at the same time, Hungary, Sweden, Portugal, Czechia, and Latvia are the top five countries with the most effective policies and closer performance toward sustainable development goals in economic, social, and environmental terms. On the other hand, according to the findings, the five countries with the lowest performance towards sustainable development goals are Greece, the Netherlands, Estonia, Turkey, and Ireland. These countries are among those that need further to improve their policies in the context of sustainable development.