Bilecik ili taşkın riskinin coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak değerlendirilmesi

Abstract

Bu araştırma coğrafi mekan olarak, Marmara Bölgesi'nin Güney Marmara Bölümü'nde yer alan Bilecik ili topraklarını kapsamaktadır. 4321 km2'lik yüzölçümü ile ülkemiz topraklarının % 0,56'sını kaplayan Bilecik ili, Merkez ilçe, Osmaneli, Gölpazarı, Yenipazar, İnhisar, Pazaryeri, Bozüyük ve Söğüt ilçelerinden meydana gelmektedir. Kuzeyde Kuzey Anadolu Fay Zonu, güneyde ise Eskişehir-Trakya Fay Zonları arasında yer alan Bilecik ili toprakları, Sakarya Nehri ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılarak parçalanmıştır. Genelde, dağlık alanlar ve plato sahaları, Bilecik ilindeki eğimli ve yüksek alanları, sınırlı alanda gözlenen tabanlı vadiler ve havzalar (Sakarya Nehri ve kolları, Gölpazarı ovası gibi) ise düzlük ve alçak alanları oluşturmaktadır. Bilecik ilinde son zamanlarda sık sık meydana gelen taşkınlar ve ilin taşkın risk analizinin yapılmamış olması bu çalışmanın ana çıkış noktası olmuştur. Taşkın gibi mikro bir alanı kapsayan doğal afetin etkileyebileceği yerlerin daha detaylı görünümüne ulaşılması amacıyla Bilecik ilinin taşkın riskini ortaya koyabilmek için üç farklı analiz uygulaması kullanılmıştır. Bunun için, çalışma sahasının DEM 5m duyarlılıkta altlık sayısal verisi hazırlanmış ve CBS yazılımı yardımıyla taşkın riskini hazırlayıcı etmenler analiz edilmiştir. Jeomorfolojik indisler yardımıyla sediment taşıma indeksi, akarsu güç indeksi, eğim analizi, bakı analizi, solar radyasyon analizi, topografya heterojenlik analizi, yamaç eğriliği analizi ve akarsu drenaj yoğunluk analizi yapılarak yörede taşkına sebebiyet verebilecek alanlar tespit edilmiştir. Bu analizlere ek olarak, taşkın risk analizlerinde sıkça kullanılan iki harita analizi yöntemi daha uygulanmıştır. İlk olarak topografik nem indeksi yöntemi kullanılarak yüzey analizi tamamlanmış, arazideki suya doygun topoğrafyalar, havzanın özgül havza alanı ile yamaç eğimi hesaba katılarak değerlendirilmiştir. Çalışmada son olarak, AHP yöntemi ve "Weighted Sum" aracıyla risk çözümlemesi yapılmıştır. AHP - Analitik hiyerarşi yönteminde kullanılmak üzere sahanın yol, eğim, hidroloji, yağış, toprak, arazi kullanım ve jeolojisine dair veriler analiz edilerek, potansiyel taşkın yüzeyleri haritalanmıştır. Sonuç olarak, üç farklı taşkın risk analizi ile değerlendirmeler yapılarak Bilecik ilinin taşkın risk analizi ortaya koyan bir harita oluşturulmuştur.

This research geographically covers the territory of Bilecik province, located in the Southern Marmara Section of the Marmara Region. Bilecik province, which covers 0.56% of our country's land with a surface area of 4321 km2, consists of the Central district, Osmaneli, Gölpazarı, Yenipazar, İnhisar, Pazaryeri, Bozüyük and Söğüt districts. The lands of Bilecik province, located between the North Anatolian Fault Zone in the north and the Eskişehir-Thrace Fault Zones in the south, have been deeply split and disintegrated by the Sakarya River and its tributaries. In general, mountainous areas and plateau areas constitute the sloping and high areas in Bilecik province, while valleys and basins with bottoms observed in a limited area (such as the Sakarya River and its tributaries, Gölpazarı plain) constitute the plains and low areas. The main starting point of this study is the recent frequent floods in Bilecik province and the lack of flood risk analysis of the province.