Batı anadolu ilk tunç çağı disk yüzlü figürinleri

Abstract

Hiç şüphesiz tarih öncesi dönem arkeolojisinde en önemli veriler çanak çömleklerden elde edilmektedir. Gerek tarihlendirme, gerekse kültürel bilginin elde edildiği çanak çömlek dışında ise küçük buluntular olarak tanımlanan ve özellikle Tarihöncesi dönem Arkeolojisi'nde dini inanışlar, günlük yaşam ve kültürel-ticari ilişkiler hakkında bilgi veren buluntular da diğer önemli veri grubunu oluşturmaktadır. Bu grup içerisinde değerlendirilen figürin ve idoller ise çoğunlukla dini inanışlar ile ilişkilendirilmektedir. "Disk yüzlü figürin" ya da "ablak yüzlü figürin" olarak bilinen ve bu çalışmanın konusunu oluşturan disk yüzlü figürin tipi İç Batı Anadolu'ya özgü olup sadece Batı Anadolu'nun iç kesiminde Frigya Kültür Bölgesi ve Büyük Menderes Yukarı Porsuk Kültür Bölgesi içerisinde kalan yerleşimlerden ele geçmiştir. İlk Tunç Çağı'nın başında ortaya çıkan ve İlk Tunç Çağı I- II dönemlerinde yoğun olarak rastlanan söz konusu figürinler İTÇ III döneminde ise hiç ele geçmemiştir. Batı Anadolu'da Neolitik ve Kalkolitik dönemlerden beri sınırları daha çok çanak çömlek özelliklerine bağlı olarak saptanan kültür gruplarının varlığı bilinmektedir. Çanak çömlek üretiminde olduğu gibi figürin ve idollerde de kültür bölgeleri arasındaki farklılıklar ve bölgesel sınırlar gözlemlenebilmektedir. Disk yüzlü figürinler üzerinde, gerek simgesel gerekse dekoratif öğeler yer almaktadır. Bu öğeler, ustaların sanatsal yeteneklerini ve dönem toplumunun geleneklerini yansıtması açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada, gelenekler sonucu ortaya çıkan disk yüzlü figürinlerin, teknik anlamda incelemesi ve gruplandırması ile özgün veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Batı Anadolu sınırları içerisinde kalan 17 yerleşim yerine ait veriler, bölgesel sınırlar ve kronolojik düzen içerisinde irdelenerek gelişimi ele alınmaya çalışılmıştır. Yukarıda değinilen özellikler doğrultusunda, Demircihöyük, Seyitömer, Kusura, Kaklık Mevkii ve Küllüoba Kazısı 'ndan elde edilen figürinlerin kronolojik düzen içerisinde kültür bölgelerine göre ayrımı yapılmış ve ortaya çıkarılan bu sonuç ile Şarhöyük, Yukarı Söğütönü I, Bolvadin/ Üçhöyük, Bavurdu, Banaz, Manahoz, Akhisar, Çıkrık ve Nudra gibi yüzey buluntusu ya da karışık tabakadan ele geçirilen eserlerin tarihlendirilmesine çalışılmıştır.

No doubt, potteries are the most important archaeological materials to understand the prehistorical periods and an other important material groups named small finds comes second row after ceramics for obtaining cultural and chronological information of the ancient societies and their settlements. Small finds usually explains daily life styles, habits, traditions, trade relationship, decorating and adornment etc... The figurines and idols that are grouped under named of small find mostly associated with religious belief. Known as "Disc-Faced Figurines" or "Chubby-Faced Figurines", which constituent the subject of this thesis, are a specific figurine type of inner western Anatolia and they found only in the two sub-regions defined as Frygian Cultural Region and Great Menderes Upper Sakarya Cultural Region. These figurines emerged at the beginning of the Early Bronze Age and uncovered intensely in many settlement during the EB I-II but these figurines at issue didn't caught nowhere during EB III. There are some well known cultural regions in Western Anatolia. These region as known determined by studies on some ceramics groups and limits of these zones are depending on features and distributions of material culture found around the from the Neolithic and Chalcolithic periods onwards recent periods of Western Anatolia. Likewise it is possible to observe some regional similarities and differences for disc-faced figurines. There are some symbolic and decorative elements on this figures which is very important in terms of reflecting the life and tradition of ancient societies, their belief shapes and artistic aspects etc... This study is trying to obtain the specific and original data on the disc-faced figurines with technical examining and classifying according to their contexts and region in which they occur. The datas comes from 17 settlement within boundaries of western Anatolia has been examined in chronological plane and has been discussed with their regional developments and changes. Based on this method, the figurines found at sites Demircihüyük, Seyitömer, Kusura, Kaklık Mevkii and Küllüoba classified to cultural region in their chronological plane and the figurines come from mixed layer of sites and surveys on the sites of Şarhöyük, Yukarı Söğütönü I, Bolvadin/Üçhöyük, Bavurdu, Banaz, Manahoz, Akhisar, Çıkrık and Nudra were tried dating according to this classification results.