Psikolojik tefsir bağlamında “Ey iman edenler” hitabıyla başlayan ayetlerin incelenmesi

Abstract

Pozitif bir bilim olan psikoloji bilişsel, duyuşsal ve davranışsal süreçleri inceler. Bu süreçler altında yatan temel sebepleri araştırır. İstenmeyen davranışları istendik yönde düzenlemeyi hedefler. Kur’ân’ın da bu süreçlerle ilgili oldukça önemli açıklamaları ve yönlendirmeleri vardır. İnsanın karakterine; duygu, düşünce, tutum ve davranışlarına; ruh hâline ve insanla ilgili psikolojinin de ele aldığı daha birçok konuya kendi anlatım üslûbu içerisinde yer verir. Kısaca Kur’ân’ın da psikolojinin de merkezinde insan olduğu söylenebilir. Her ikisinin de nihai hedefi insan davranışlarını ideal biçimde düzenlemektir. Bu ortak noktadan hareketle Kur'ân'a psikolojik bir bakış açısıyla yaklaşma eğilimi ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada da “‘Ey iman edenler!’ hitabıyla başlayan âyetlerdeki psikolojik unsurlar ve yönlendirmeler nelerdir?” sorusuna cevap aranmıştır. Bu doğrultuda ilgili ayetler psikolojik bir yaklaşımla incelenmiştir. Âyetlerde var olan psikolojik muhteva klasik tefsir literatürüne nazaran yeni, çağdaş bir perspektifle ele alınmıştır. Bilhassa psikoloji biliminin süratle geliştiği ve bu alana rağbetin günden güne arttığı modern dönemde, modern insanın yaşadığı kimlik karmaşası, anlam arayışları, ruhsal sorunları ve kişisel gelişimlerine dair psiko-sosyal ihtiyaçlara cevap verebilecek çözümleri, Kur’ân’daki psikolojik muhtevayı referans alarak insanlığın istifadesine sunmak, bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Üstelik bu yaklaşım mevcut tefsir birikimine de yeni bir perspektif kazandırmaktadır. Çalışmanın amacı, bu âyetlerde bulunan psikolojik unsurları psikoloji biliminin verilerinden de faydalanarak ortaya koymak ve bu unsurların, inananların mümin kişiliklerini inşa etme sürecindeki rehberliğine işaret etmektir. Nüzûl dönemi psikolojik arka planını da dikkate alarak hem ilk muhataplar hem de günümüz muhatapları üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. Bu sayede Kur’ân mesajlarına daha fazla açıklık kazandırmak hedeflenmektedir. Çalışmada psikolojik okuma yapılırken bilişsel davranışçı yaklaşım dikkate alınmıştır. İlgili âyetler sırasıyla inanç, biliş, duygu, davranış ve sosyal ilişkiler ana başlıkları altında temalara ayrılmıştır. Âyetlerdeki belâgatle ilişkili sanatsal ifadelerde, metin içi-metin dışı bağlamında ve anlatım üslûbunda var olan psikolojik muhteva, Kur’ânî bakış açısı esas alınarak tahlili yöntemle ele alınmıştır. Özellikle “Ey iman edenler!” hitabının psiko-eğitsel yönü öne çıkarılmıştır. İnsan ruhunda anlamlı ve duygusal etkiler bırakan bu nida üslûbunun, her bir âyette iletilmek istenen mesajın bağlamına göre değişkenlik gösteren anlamlarının olduğu keşfedilmiştir. Ayrıca bu âyetlerin hem birey hem de toplum psikolojisi üzerinde oldukça önemli etkilerinin olduğu sonucuna varılmıştır.Psychology, as a positive science, examines the cognitive, emotional, and behavioral processes in human beings. It investigates the fundamental reasons behind these processes and aims to regulate undesirable behaviors in the desired direction. The Qur’an also presents important explanations and exhortations concerning these processes. Within its unique style, it addresses human character, emotions, thoughts, attitudes and behaviors, states of mind, and many other subjects psychology also studies. In short, both psychology and the Qur’an place the human being at the center, and both ultimately aim to regulate human behavior in an ideal way. From this common point, a tendency has emerged to approach the Qur’an from a psychological perspective. “What are the psychological elements and directions contained in the verses beginning with ‘O you who believe!’?” The relevant verses are examined from a psychological standpoint. The psychological content in these verses has been handled with a new and contemporary approach compared to classical tafsīr. Especially in the modern period, when psychology has developed rapidly and interest in this field is steadily increasing, presenting solutions to identity crises, search for meaning, spiritual problems, and psycho-social needs of modern man, by referring to the Qur’an’s psychological content, makes this study particularly valuable. At the same time, this approach provides a new perspective to existing tafsīr literature. The aim of the study is to identify the psychological elements in these verses, benefiting also from psychology’s findings, and to point out their role in guiding the process of building the believer’s identity. Taking into account the psychological background of the period of revelation, it also seeks to reveal their effects on both the first audience and today’s readers. In this way, the study aims to provide greater clarity to the Qur’anic messages. In its psychological reading, the cognitive-behavioral approach has been taken into consideration. The relevant verses have been classified thematically under belief, cognition, emotion, behavior, and social relations. The psychological content embedded in rhetorical expressions, in both internal and external contexts and in the style of address, has been analyzed with a method based on the Qur’anic perspective. Special emphasis has been placed on the psycho-educational aspect of the address “O you who believe!” It has been found that this style of address, which leaves meaningful and emotional effects on the human soul, carries different implications depending on the context of the message in each verse. Moreover, it has been concluded that these verses have significant effects on both individual and collective psychology.