İhyâu’s-Sünne ve İhmâdu’l-Bid’a eseri çerçevesinde Osman b. Fûdî’nin bid’atlara karşı sünnet savunusu

Abstract

Bu tez, bugünkü Nijer’de doğmuş, 1754-1817 yılları arasında yaşamış, içinde bulunduğu topluma siyâsî, dînî ve tasavvufî anlamda liderlik etmiş bir âlim olan Osman b. Fûdî’nin, İhyâu’s-sünne ve ihmâdu’l-bid‘a adlı eseri esas alınarak yazılmıştır. Osman b. Fûdî, genç yaşlarından itibaren Mağrib denilen Batı Afrika coğrafyasında kurduğu ders halkalarıyla halkı etrafında toplamış, öğretileri geniş kitleleri etkilemiştir. Aynı zamanda yanlışlar karşısındaki tavizsiz İslâm savunuculuğu ve sünnet savunusu, onu mevcut idari yapıyla mücadeleye yönlendirmiş; bu mücadelesi sonucunda 1227/1812 yılında Sokoto Halifeliği’ni kurmuştur. Bulunduğu bölgede bir âlim, devlet başkanı ve manevi önder olarak onun hayatı, halifeliğin genişlemesindeki rolü, öğretilerinin, takipçilerinin inanç ve yaşayışları üzerindeki etkisi gibi pek çok konu araştırmalarda yer bulmuştur. Ancak en önemli eseri olarak kabul edilen İhyâu’s-sünne ve ihmâdu’l-bid‘a yeterince bilinmemektedir. Bu eser, onun bir âlim olarak sünnete çağrısı ve bid‘atlarla mücadelesini içermekte; temel görüşlerini yansıtmaktadır. Bu sebeple bu çalışmayı yapmış bulunmaktayız. Osman b. Fûdî, eserinden de anlaşıldığı gibi Müslümanları sünnetlerden uzaklaştıran uygulamalara karşı çıkmış; bu uygulamaları sınıflandırarak bid’atları derecelendirmiştir. Eserinde çoğunlukla geniş kapsamlı bid’at anlayışını yansıtmıştır. Bid’at tespitlerinde ise kendi ulaştığı hükümden ziyade konu hakkındaki delilleri referans göstermiş, yetkin âlim kişiliğiyle konuya hâkimiyetini ortaya koymuştur. Bid’at meselesi uydurmaların dinde olmayanın dine dâhil edilmeye çalışılması bakımından hadis ilminin konusu içinde yer almış ve dolayısıyla farklı dönem ve coğrafyalarda ortaya çıkan bid’atlar âlimleri harekete geçirmiştir. Bid’atlarla mücadele ve sünneti savunma ihtiyacı, bid’at literatürünü ortaya çıkarmıştır. Çalışmamız, Osman b. Fûdî’nin bid’at kavramı hakkındaki görüşünü ortaya koymayı ve dönemindeki Müslüman toplumun inanç ve yaşayışlarını bu açıdan nasıl değerlendirdiğini aydınlatmayı amaçlamıştır.This thesis was written based on the work of Uthman dan Fodio, who was born in present-day Niger, lived between 1754-1817, and was a scholar who led his society in political, religious and mystical terms. From an early age, Uthman dan Fodio gathered people around him in his lecture circles in the West African geography called Maghrib, and his teachings influenced large masses. At the same time, his uncompromising defense of Islam and Sunnah in the face of mistakes led him to struggle against the existing administrative structure; as a result of this struggle, he established the Sokoto Caliphate in 1227/1812. As a scholar, head of state, and spiritual leader in his region, many topics such as his life, his role in the expansion of the caliphate, and the influence of his teachings on the beliefs and lifestyles of his followers have found a place in studies. However, Ihyā’u’s-Sunnah and Ihmādu’l-Bid‘ah, which is considered his most important work, is not sufficiently known. This work includes his call to the Sunnah and his struggle against bid‘ah as a scholar; it reflects his fundamental views. Thus, we have conducted this study. As understood from his work, Uthman dan Fodio opposed practices that distanced Muslims from the Sunnah; classified these practices and graded bid'ahs. In his work, he has mostly reflected a broad-gauged of bid'ah. In his determinations of Bid'ah, he has referenced the evidences on the subject rather than the conclusion he reached, demonstrated his command of the subject with his competent scholarly personality. The issue of Bid'ah has been part of the science of hadith due to the attempt to include what is not part of the religion into the religion, and therefore, the innovations that emerged in different periods and regions have prompted scholars to take action. The need to combat bid'ah and defend the Sunnah led to the emergence of bid'ah literature. Our study aims to reveal Uthman dan Fodio’s view on the concept of bid'ah and how he evaluated the beliefs and lifestyles of the Muslim society in his time in this respect.