Farklı azotlu gübre kaynakları ve dozlarının ekmeklik buğdayda verim, verim unsurları ve bazı kalite özelliklerine etkisi

Abstract

Buğday da yüksek verime ve kaliteye ulaşmak için azotun uygun doz, form ve zamanda uygulanması çok önemlidir. Çalışma, üç ekmeklik buğday çeşidine uygulanan farklı üç azotlu gübre formu ve altı dozun verim ve verim unsurlarına etkisini belirlemek amacıyla 2022-2023 yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Deneme ana parsellere çeşitler, alt parsellere gübre formları ve alt-alt parsellere azot dozları gelecek şekilde bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Çalışmada, Alada, Adalı ve Halis ekmeklik buğday çeşitlerine üst gübresi olarak dekara 4, 8, 12, 16 ve 20 kg dozlarında saf azot içeren geleneksel üre ile üreaz ve nitrogenaz inhibitörlü gübreler uygulanmıştır. İncelenen özellikler bakımından çeşit (başakta tane sayısı hariç) ve dozlar arasında istatistiki olarak %1 seviyesinde farklar bulunmuştur. İncelenen tüm özelliklere gübre formları ve çalışmada yer alan işlemlerin interaksiyonunun etkileri istatistiki olarak önemsiz olmuştur. Çeşitler arasında ortalama bitki boyu 99.6 ile 107.2 cm, başak uzunluğu 8.7 ile 10.4 cm, başakta başakçık sayısı 14.3 ile 18.1 adet, başakta tane sayısı 33.2 ile 36.7 adet, tane verimi dekara 487.0 ile 580.4 kg, bin tane ağırlığı 37.1 ile 42.8 g, hektolitre ağırlığı 78.4 ile 79.1 kg, yaş gluten oranı % 24.9 ile 26.4, sedimantasyon değeri 33.8 ile 35.6 ml arasında değişmiştir. Çalışmada gübre dozlarına göre ortalama bitki boyu 97.7 (D1) ile 104.8 cm (D6), başak uzunluğu 9.1 (D1) ile 10.0 cm (D5), başakta başakçık sayısı 15.6 (D1) ile 17.1 adet (D5), başakta tane sayısı 30.5 (D1) ile 37.9 adet (D5), tane verimi 475.7 (D1) ile 548.1 kg da-1 (D5), bin tane ağırlığı 38.1 (D1) ile 40.5 g (D4), hektolitre ağrılığı 77.7 (D1) ile 79.0 kg (D3, D4 ve D5), protein oranı % 11.6 (D1) ile 12.9 (D6), yaş gluten değeri 23.7 (D1) ile 26.7 ml (D6) ve Zeleny sedimantasyon değeri 31.7 (D1) ile 35.8 ml (D6) arasında bulunmuştur. En yüksek tane verimi Alada çeşidinden elde edilirken gübre dozları bakımından dekara 12 ve 16 kg uygulanan azot dozlarında verim daha yüksek bulunmuştur.To achieve high grain yield and quality in wheat, the appropriate dose, form, and timing of nitrogen application are crucial. This study was conducted during the 2022-2023 growing season to determine the effects of different nitrogen fertilizer forms and six doses on the yield and yield components of three bread wheat cultivars. The experiment was designed as a split-split plot design with three replications, with cultivars assigned to the main plots, fertilizer forms to the subplots, and nitrogen doses to the sub-subplots. In the study, the bread wheat cultivars Alada, Adalı, and Halis were treated with traditional urea containing pure nitrogen at doses of 4, 8, 12, 16, and 20 kg per decare, as well as urea with urease and nitrification inhibitors as the top-dressing fertilizers. Statistical differences at the 1% level were found among cultivars (excluding the number of grains per spike) and doses regarding the investigated characteristics. The effects of fertilizer forms and their interactions with the treatments applied in the study on all characteristics were statistically insignificant. Among the cultivars, the average plant height ranged from 99.6 to 107.2 cm, spike length from 8.7 to 10.4 cm, number of spikelets per spike from 14.3 to 18.1 no, number of grains per spike from 33.2 to 36.7 no, kernel yield per decare from 487.0 to 580.4 kg, thousand-grain weight from 37.1 to 42.8 g, test weight from 78.4 to 79.1 kg, wet gluten content from 24.9 to 26.4 %, and Zeleny sedimentation value from 33.8 to 35.6 ml. In the study, the average plant height ranged from 97.7 cm (D₁) to 104.8 cm (D₆), spike length from 9.1 cm (D₁) to 10.0 cm (D₅), number of spikelets per spike from 15.6 (D₁) to 17.1 no (D₅), number of grains per spike from 30.5 (D₁) to 37.9 no (D₅), grain yield from 475.7 kg da⁻¹ (D₁) to 548.1 kg da⁻¹ (D₅), thousand-grain weight from 38.1 g (D₁) to 40.5 g (D₄), test weight from 77.7 kg (D₁) to 79.0 kg (D₃, D₄, and D₅), protein content from 11.6 (D₁) to 12.9 % (D₆), wet gluten content from 23.7 ml (D₁) to 26.7 ml (D₆), and Zeleny sedimentation value from 31.7 ml (D₁) to 35.8 ml (D₆). The highest kernel yield was obtained from the Alada cultivar, while the nitrogen doses of 12 kg and 16 kg per decare resulted in higher yields compared to other doses.