Sarıgöl mahallesinde (Gaziosmanpaşa-İstanbul) kentsel dönüşümün yer duygusuna etkileri

Abstract

21. yy’da küresel ve yerel ölçekte yaşanan ekonomik krizler kentsel mekâna müdahale biçimini ve planlama süreçlerini önemli biçimde etkilemiştir. 2000’li yıllardan sonra neoliberal politikaların ivme kazanmasıyla kentler küresel sermayenin hegemonyası altında kalarak hızla dönüşüme uğramaya başlamıştır. Özellikle ülkemizde 2002 yılında mevcut siyasi iktidarın değişmesiyle birlikte 1984 yılında dar ve orta gelirli vatandaşın konut ihtiyacını karşılamak için kurulan Toplu Konut idaresi Başkanlığı’na (TOKİ) verilen yetkiler arttırılmıştır. TOKİ’ye verilen yetkilerin arttırılmasıyla İstanbul gibi büyük kentler mega projelerle birer inşaat alanına dönüştürülmüştür. Son yıllarda özellikle yoksul ve dezavantajlı grupların yaşadığı gecekondu bölgeleri TOKİ ve özel inşaat firmalarının iş birliğiyle kentsel dönüşüm projesi adı altında hızla dönüşüme uğramaktadır. İnsanların yaşadıkları yere karşı duygu ve değerleri yok sayılarak yapılan bu dönüşümler rantsal odaklı olup beraberinde soylulaştırmayı (gentrification) getirmektedir. Yıllardır insanların yaşayıp bizim diyerek sahip çıktığı, içinde kendini huzurlu, mutlu ve güvenli hissettiği mahalle kültürünün kök saldığı bu mekânlar kentsel dönüşüm projeleriyle yok olmaktadır. Bu durum kentsel dönüşüm projelerinde, insan ve mekân etkileşiminin bir sonucu olarak ortaya çıkan ‘yer duygusu’ unsuruna dikkat edilmediğini göstermektedir. Kentsel dönüşümün yer duygusu üzerindeki etkileri bağlamında bu çalışmada 2012 yılından sonra 6306 sayılı Afet Dönüşüm Yasası ile kentsel dönüşüme uğramaya başlayan Sarıgöl Mahallesi’nin (İstanbul- Gaziosmanpaşa) mevcut durumu incelenmiştir. Çalışmada karma yöntem araştırması kullanılmıştır. Çalışma alanında elde edilen nicel verilerin desteklenmesi amacıyla mahallede yaşayan kişilerle görüşmeler yapılmıştır. Çalışmanın verileri henüz kentsel dönüşüme uğramamış, çoğunlukla Roman halkının yaşadığı Şen Mahalle olarak nitelendirilen alandan ve kentsel dönüşümü tamamlanmış konut alanından toplanmıştır. Dönüşüme başlanmamış alandan elde edilen veriler ile kentsel dönüşüm projesinin bittiği alandan elde edilen verileri karşılaştırmak amacıyla, dönüşümü tamamlanmış alandan yapılan konutlarda yaşayan hak sahipleriyle de görüşmeler yapılmıştır. Çalışmanın bulgular kısmında veriler bu doğrultuda incelenmiştir. Sarıgöl Mahallesinde yapılan kentsel dönüşüm projesinin Şen mahalle olarak nitelendirilen çoğunlukla Roman halkının yaşadığı ve henüz dönüşüme uğramayan alan üzerinde olumsuz yönde etki ettiği tespit edilmiştir. Yapılan kelime bulutlarında Şen Mahalle alanında yaşayan Roman halkının mahalleyle bütünleştiği, mahalleyle olan aidiyet ve bağlılığın yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kentsel dönüşüm ile birlikte yapılan konut alanlarında yer duygusu unsuruna önem verilmediği ortaya çıkmıştır. Mahallede yaşayan bireyler kültürlerini ve kimliklerini yansıtan Sarıgöl Mahallesinin kentsel dönüşüme uğramadan önceki halinde yaşamayı tercih ettikleri ortaya çıkmıştır. Yapılan konutların insanları yansıtmadığı, kentsel dönüşüm projesinin rantsal bir amaçla yapıldığı ve var olan yoksulluğu arttırarak yerinden edilmeye neden olduğu ortaya çıkmıştır.In the 21st century, global and local economic crises have significantly affected the way of intervention in urban space and planning processes. After the 2000s, with the acceleration of neoliberal policies, cities began to undergo rapid transformation under the hegemony of global capital Especially with the change of the current political power in our country in 2002, the competencies given to the Housing Development Administration (TOKİ), which was established in 1984 to meet the housing needs of low- and middle-income citizens, were increased. With the authorization given to TOKİ, big cities such as Istanbul have been transformed into construction sites with mega (huge) projects.In recent years, especially the slum areas where poor and disadvantaged groups live, have been rapidly transformed under the name of urban transformation project with the cooperation of TOKİ and private construction companies. These transformations, which are made by ignoring people's feelings and values towards the place they live in, are rent-oriented and bring gentrification with them. These places, where people have lived for years and claimed to be ours, and where the neighborhood culture, in which they feel peaceful, happy and safe, is rooted, are disappearing with urban transformation projects. This shows that in urban transformation projects, the "sense of place" element, which emerges as a result of human and space interaction, is not paid attention to.In the context of the effects of urban transformation on the sense of place, in this study, the current situation of Sarıgöl Mahallesi (İstanbul-Gaziosmanpaşa), which started to undergo urban transformation with the Disaster Transformation Law No. 6306 after 2012, was examined.Mixed method research was used in the study. In order to support the quantitative data obtained in the study, interviews were conducted with the people living in the neighborhood.The data obtained in line with the purpose of the study were analyzed in two parts. In the first part, the data obtained from the area, which is included in the urban transformation project but has not been transformed yet, which is defined as the lively neighborhood where mostly Roman people live, has been examined. In the second part, in order to verify and support the data obtained in the first part, the data obtained from the surveys and interviews with thevbeneficiaries living in the mass housing in the area where the urban transformation project is finished, were damaged.It has been determined that the urban transformation project in the Sarıgöl neighborhood has a negative impact on the area, which is defined as Şen neighborhood, where mostly the Roman people live and which has not been transformed yet. In the word clouds, it was determined that the Roman people living in the Şen neighborhood area integrated with the neighborhood and that the belonging and commitment to the neighborhood was high. It has been revealed that the sense of place element is not given importance in the mass housing areas built together with the urban transformation. It has been revealed that individuals living in the neighborhood prefer to live in the old version of Sarıgöl neighborhood. Furthermore it has been revealed that the houses built do not reflect the people, that the urban transformation project is carried out with a profit motive and that it increases the existing poverty and causes displacement.