Vergilemede eşitlik ilkesinin Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde analizi

Abstract

Çalışmada anayasal vergilendirme ilkelerinden eşitlik ilkesi, Anayasa Mahkemesinin 2017 Anayasa Referandumu öncesindeki 2003/76, 2009/144, 2011/170, 2014/41 sayılı ve sonrasındaki 2018/28, 2019/15, 2019/75, 2023/99, K.2023/109, K2023/160 sayılı kararları ile AYM’nin bu konulara ilişkin verdiği diğer kararlar çerçevesinde incelenmiştir. AYM’nin, bazı kararlarında Anayasanın eşitlik ilkesini düzenleyen 10. maddesi bağlamında yatay ve dikey eşitlik kavramlarıyla sınırlı; bazı kararlarında Anayasanın 73. maddesi bağlamında yükümlülerin kişisel durumlarını kapsayan mali güç ilkesine göre karar verdiği bazı kararlarında ise söz konusu iki maddenin birlikte değerlendirildiği gözlemlenmiştir. İlgili kararlarda mülkiyet hakları kapsamında değerlendirme yapılırken, aynı durumda bulunan kişilerin mülkiyet haklarına farklı oranda müdahale edilip edilmediğini inceleyerek eşitsizlik oluşmasında kamu yararı/haklı neden varsa bu müdahalenin ölçülü olup olmadığının kontrolüyle eşitlik ilkesi incelemesi yapılmaktadır. AYM eşitlik ilkesinin ihlal edilmesinde haklı neden arayarak kararını vermektedir. Çoğu davada düzenleme ile oluşturulan eşitsizlik mükellefler arasında adaleti sağlamaktaysa, mali güce göre vergilendirme kapsamında kişisel durumları göz önüne alıyor ve sosyal, teknik ve mali sebeplerle kamu yararı gözetiyorsa eşitlik ilkesine aykırılık olmadığı kabul edilmiştir. Mahkemenin, dava konusunu incelerken hem kişilerin temel hak ve özgürlükleri ile Anayasa’da kendilerine tanınmış haklarını güvence altına aldığı hem de ekonomik ve sosyal düzeni koruyucu şekilde kararlar verdiği gözlemlenmiştir. AYM’nin verdiği kararlarda eşitlik ilkesi incelenirken vergilemenin tüm ilkelerinin birbirlerini tamamlayarak makul bir anlam ifade ettiği görülmektedir. Kararlar 2017 referandumu öncesi ve sonrası olarak karşılaştırıldığında vergiler konusunda Bakanlar Kurulunun kaldırılması ile Cumhurbaşkanına devredilen görevler ve KHK’lar yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin dava konusu olduğu görülmektedir. AYM bu Kararnameleri incelerken, düzenlemenin kanunda belirtilen alt ve üst sınırlar dâhilinde olduğunu ve bu düzenlemenin sınırlarının da ölçülü olduğunu saptaması halinde, Kararnameyi Anayasaya uygun bulup iptal etmediği görülmektedir.In this study, the principle of equality, one of the constitutional principles of taxation, was examined within the framework of the Constitutional Court’s decisions numbered 2003/76, 2009/144, 2011/170, 2014/41 before the 2017 Constitutional Referendum and 2018/28, 2019/15, 2019/75, 2023/99, K.2023/109, K2023/160 afterwards and other decisions of the Constitutional Court on these issues. It has been observed that in some of its decisions, the Constitutional Court has limited itself to the concepts of horizonal and vertical equality in the context of Article 10 of the Constitution, which regulates the principle of equality; while in some of its decisions, it has ruled according to the principle of financial strength, which covers the personal situations of taxpayers, in the context of article 73 of the Constitution. It has been observed that in some of its decisions, it has evaluated the two articles together. While making an assessment within the scope of property rights, in the revelant decisions the principle of equality is examined by examining whether the property rights of persons in the same situation are interfered with at different rates and by checking whether this interference is proportionate if there is a public interest/just cause in creating for inequality. The Constitutional Court makes its decision by determining a just cause in the violation of the principle of equality. In most of the cases, it has been accepted that there is no violation of the principle of equality if the inequality created by the regulation ensures justice among taxpayers, takes into account personal situations within the scope of taxation according to financial power and observes the public interest with social, technical and financial reasons. It has been observed that the Court, while conducting its examination, both secures the fundamental rights and freedoms of individuals and the rights granted to them in the Constitution and gives decisions in a way that protects the economic and social order. When examining the principle of equality in the decisions of the Constitutional Court, it was seen that all the principles of taxation complement each other and have a reasonable meaning. When the decisions are compared before and after the 2017 referendum, it is seen that the duties transferred to the President with the abolition of the Council of Ministers and the Presidential Decrees instead of the Statutory Decrees are the subject of litigation. When the Constitutional Court examines these Decrees, if it finds that the regulation is within the lower and upper limits specified in the law and that the limits of the regulation are proportionate, it does not find the decree constitutional and does not annul it.